Λέσχες Ανάγνωσης: Ξεφυλλίζοντας την ιστορία μιας παγκόσμιας συνήθειας!
Αν και η ανάγνωση είναι μια μοναχική διαδικασία, όσο υπάρχουν βιβλία, υπάρχουν και άνθρωποι που θέλουν να συζητούν για αυτά. Άλλωστε, αν όχι σκοπός, σίγουρα επιθυμητό αποτέλεσμα ενός καλού βιβλίου είναι προκαλεί συζητήσεις πάνω στο περιεχόμενο, την πλοκή, τις ιδέες, τους χαρακτήρες και τις αναλύσεις του.
Αυτό τον σκοπό εξυπηρετούν οι λέσχες ανάγνωσης. Άνθρωποι με κοινά ενδιαφέροντα συμφωνούν να συναντιούνται σε τακτά χρονικά διαστήματα και να συζητούν πάνω σε ένα βιβλίο που συμφώνησαν από κοινού να διαβάσουν.
Σήμερα εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο ανήκουν σε λέσχες ανάγνωσης αφού είναι ιδανικός τρόπος ανάπτυξης κοινωνικών επαφών και ια πολύ ευχάριστη ασχολία για τον ελεύθερο χρόνο. Αντίστοιχα και στη χώρα μας οι λέσχες ανάγνωσης έχουν αγαπηθεί και αυξάνονται συνεχώς προσελκύοντας όλο και περισσότερα μέλη.
Αν και η πρώτη χρήση του όρου «λέσχη βιβλίου» φαίνεται να έγινε το 1904, η τάση των ανθρώπων να συζητούν για όσα έχουν διαβάσει είναι σαφώς πολύ παλιότερη και μάλιστα έγινε ευρύτερη με τη διάδοση της τυπογραφίας όταν η πρόσβαση στα βιβλία έγινε ευκολότερη.
Αναζητώντας τα ίχνη των πρωτοβουλιών που σταδιακά έκαναν την ανάγνωση αντικείμενο οργανωμένης συζήτησης αξίζει να γίνει αναφορά στην πουριτανή Anne Hutchinson, μια δυναμική, θρησκευόμενη γυναίκα με σημαντικό ρόλο στη θρησκευτική ιστορία των ΗΠΑ. Τη δεκαετία του 1630 οργάνωνε στο σπίτι της στη Βοστόνη εβδομαδιαίες συγκεντρώσεις γυναικών που επιθυμούσαν να συζητήσουν πάνω σε θρησκευτικά ζητήματα και στο εκκλησιαστικό κήρυγμα. Οι συζητήσεις αυτές ήταν τόσο δημοφιλείς ώστε σύντομα άρχισαν να συμμετέχουν σε αυτές και οι σύζυγοί τους. Η πρωτοβουλία της Hutchinson είναι η πρώτη απόπειρα γυναίκες να συγκεντρωθούν να μελετήσουν και να εκφράσουν τις απόψεις τους σχετικά με σοβαρά κείμενα.
Ανάλογες πρωτοβουλίες υπήρχαν ασφαλώς και παλιότερα και ειδικά στις βασιλικές αυλές όπως του Παρισιού, όταν ευγενείς συγκεντρώνοντας στα σαλόνια για να συζητήσουν, να φιλοσοφήσουν αλλά και να κουτσομπολέψουν και να μηχανορραφήσουν. Δεν ήταν όμως μια ασχολία που απευθυνόταν σε όλες τις τάξεις αλλά περιοριζόταν στον κύκλο των ελίτ.
Το 18ο αιώνα, αν και τα βιβλία παρέμεναν ακριβά και η απόκτηση ενός βιβλίου δεν ήταν εύκολη υπόθεση, οι λέσχες ανάγνωσης ήταν ένας τρόπος ώστε να έχουν οι συμμετέχοντες πρόσβαση σε περισσότερα βιβλία από όσα διέθετε η προσωπική τους βιβλιοθήκη αφού είχαν τη δυνατότητα να δανείζονται αλλά και την υποχρέωση να δανείζουν βιβλία. Η διάδοση των λεσχών από τα μέσα του 18ου αιώνα εντάσσεται σε μια γενικότερη κουλτούρα διαβάσματος που αναπτύχθηκε την ίδια περίοδο με αύξηση των βιβλίων που τυπώνοντας και ίδρυση βιβλιοθηκών ανοιχτών στο κοινό έναντι μιας συνδρομής. Οι βιβλιοθήκες αυτές πολύ λίγο θύμιζαν τις σημερινές. Ήταν περισσότερο ένας χώρος κοινωνικής συναναστροφής όπου θα συνυπήρχαν άνθρωποι διαφόρων κοινωνικών θέσεων και οικονομικού επιπέδου, αρκεί να γνώριζαν ανάγνωση, κάτι όχι και τόσο δεδομένο για τα λαϊκότερα στρώματα του 18ο αιώνα.
Στα χρόνια της βιομηχανικής επανάστασης τον 19ο αιώνα, σε μια περίοδο που ο αναλφαβητισμός ήταν διαδεδομένο, χιλιάδες εργάτες απασχολούνταν στα εργοστάσια σε όλη την Ευρώπη. Παρακινημένοι από κάποιους πρωτοπόρους οι εργάτες συγκεντρώνονταν για να ακούσουν κάποιον να διαβάζει δυνατά την εφημερίδα. Αν και προφανώς δεν ήταν μια λέσχη ανάγνωσης με τη σύγχρονη έννοια, ίσως σε τέτοιες δράσεις θα πρέπει να αναζητηθούν οι απαρχές τους. Στην περίοδο του μεσοπολέμου σε ευρωπαϊκές χώρες οι λέσχες ανάγνωσης οργανώνονταν από βιβλιοπωλεία με στόχο την προώθηση τω πωλήσεων τους. Μέλη των λεσχών ήταν συνήθως άνθρωποι της εργατικής τάξης με χαμηλά εισοδήματα που είχαν την ευκαιρία να αγοράσουν βιβλία σε χαμηλότερες τιμές που τους προσέφεραν τα καταστήματα. Σε αυτή την περίοδο ιδρύθηκαν και δύο από τις γνωστότερες λέσχες ανάγνωσης σε όλο τον κόσμο, η αμερικάνικη Book of the Month Club (1926) και η αγγλική Βοοκ Society Club (1929) που μάλιστα δε σταμάτησε τη λειτουργία της ούτε κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Σύντομα οι δύο λέσχες είχαν αποκτήσει χιλιάδες μέλη που έναντι συνδρομής λάμβαναν τακτικά εκδόσεις που επέλεγαν οι κριτικές επιτροπές των δύο λεσχών. Προφανώς η δύναμη που απέκτησαν στο χώρο του εμπορίου του βιβλίου και των εκδόσεων ήταν πολύ μεγάλη αφού οι προτάσεις τους επηρέαζαν τις πωλήσεις και σε μεγάλο βαθμό καθόριζαν τα best sellers.
Ποια είναι όμως η κινητήρια δύναμη των λεσχών ανάγνωσης; Το βιβλίο είναι σίγουρα στον πυρήνα του σχηματισμού τους αλλά συχνά είναι η αφορμή, πραγματικός στόχος είναι, και πάντα υπήρξε, η κοινωνικοποίηση, η συναναστροφή με ανθρώπους με κοινά ενδιαφέροντα, η ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων. Μάλιστα καθώς συχνά τα μέλη των λεσχών χρησιμοποιούν ως βάση τοπικές βιβλιοθήκες, χώρους εστίασης, δημοτικούς χώρους κτλ ενισχύεται και η έννοια της τοπικότητας και η αναζήτηση κοινωνικών επαφών εντός της γειτονιάς ή της πόλης.
Ωστόσο, εδώ και μερικά χρόνια, και μάλλον πολύ περισσότερο στα χρόνια που έρχονται, γίνονται δημοφιλείς οι διαδικτυακές λέσχες ανάγνωσης που αφενός καταργούν τα πλεονεκτήματα της φυσικής παρουσίας αλλά από την άλλη ανοίγουν νέους δρόμους στο επίπεδο της ανταλλαγής ιδεών. Επιπλέον, η επικαιρότητα μπορεί να επηρεάζει άμεσα το σχηματισμό λεσχών με συγκεκριμένη θεματική. Πχ. στην Αμερική, κατά τους προηγούμενους μήνες, συστήθηκαν αρκετές λέσχες με αντιρατσιστικό προσανατολισμό, ή υπάρχουσες προσάρμοσαν τις προτάσεις τους σε ανάλογα κείμενα.
Η χώρα μας ακολουθώντας τη διεθνή τάση διαθέτει πολλές λέσχες ανάγνωσης και μάλιστα όχι μόνο στις μεγάλες πόλεις. Έχουν γνωρίσει μεγάλη άνθηση από τη δεκαετία του 1990 όπως συνέβη και στην Αμερική και στην υπόλοιπη Ευρώπη χάρη και στην ίδρυση του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου. Ευτυχώς είναι αρκετοί οι φορείς και οι άνθρωποι που έχουν τη διάθεση και τις γνώσεις όχι μόνο να συμμετέχουν αλλά και να οργανώσουν λέσχες ανάγνωσης.
Στα κοινά χαρακτηριστικά τους, οι πολύπλευρες δράσεις τους, η δωρεάν συμμετοχή και η επιλογή βιβλίων που θεωρούνται διαχρονικά.
Στο Κέντρο Πολιτισμού ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, το ρόλο του συντονιστή της Λέσχης έχει αναλάβει ο συγγραφέας Πάνος Τσίρος. Το ΚΠΙΣΝ, αξιοποιώντας τον υπέροχο κήπο του, φιλοξενεί σε αυτόν τις συναντήσεις της λέσχης κατά τους θερινούς μήνες, ενώ το χειμώνα οι συζητήσεις μεταφέρονται στον εξίσου εντυπωσιακό Πύργο Βιβλίων.
Η Λέσχη Ανάγνωσης της Βιβλιοθήκης της Βουλής άρχισε να λειτουργεί από τον Νοέμβριο του 2019 στο κτίριο της οδού Λένορμαν (πρώην Δημόσιο Καπνεργοστάσιο), όπου στεγάζονται τα τμήματα της Βιβλιοθήκης Πόλης και της Μπενακείου Βιβλιοθήκης της Βιβλιοθήκης της Βουλής. Στη Λέσχη καλούνται συστηματικά για να συζητήσουν με τους συμμετέχοντες, συγγραφείς, μεταφραστές, εικονογράφοι, επιμελητές και γενικότερα άνθρωποι του χώρου του βιβλίου.
Εξίσου δραστήρια είναι η Λέσχη Ανάγνωσης της Κεντρικής Βιβλιοθήκης του Δήμου Αθηναίων οι συναντήσεις της οποίας πραγματοποιούνται στο Αναγνωστήριο της Βιβλιοθήκης. Το ρόλο του συντονιστή έχει αναλάβει εθελοντικά ο συγγραφέας Σάββας Παττακός. Η Λέσχη, εκτός από τις συζητήσεις γύρω από τα προτεινόμενα βιβλία οργανώνει επίσης επισκέψεις και ξεναγήσεις, ομιλίες, ανταλλαγές βιβλίων κτλ ενώ έχει εξασφαλίσει συνεργασίες με μεγάλους εκδοτικούς οίκους.
Στη Θεσσαλονίκη εδώ και δέκα χρόνια λειτουργεί η Λέσχη Ανάγνωσης «Αλεξάνδρεια» στο κέντρο της πόλης (Παύλου Μελά 18), που ξεκίνησε ως αποτέλεσμα της αγάπης μιας ομάδας ανθρώπων που αγαπούν το βιβλίο. Ανάμεσα στις δράσεις της είναι η Πρόσκληση συγγραφέων, εκδοτών, προβολές video, ταινιών κλπ.
Οι Λέσχες ανάγνωσης είναι ένας οργανισμός ζωντανός. Εξελίσσεται, προσαρμόζεται, μεταβάλλεται. Στον πυρήνα ωστόσο παραμένει ο Αναγνώστης που με τους προβληματισμούς, τις σκέψεις, τις γνώσεις και τις ιδέες του δίνει ζωή σε αυτό το θεσμό που συνέχεια εξαπλώνεται, μεγαλώνει και προσελκύει φίλους.
Πληροφορίες για τη λειτουργία, τη σύσταση και τα χαρακτηριτικά των λεσχών Ανάγνωσης καθώς και λίστα Λεσχών στη σελίδα του ΕΚΕΒΙ: http://www.ekebi.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=NODE&cnode=165
Πηγές:
https://www.merriam-webster.com/dictionary/book%20club#h1
https://www.vice.com/en_us/article/nejbvk/a-history-of-radical-thinking-how-women-created-book-clubs
Λέσχες Ανάγνωσης: Ξεφυλλίζοντας την ιστορία μιας παγκόσμιας συνήθειας!
Leave A Comment