Tίτλος:

Τα Άπαντα του Καβάφη σε μετάφραση και επιμέλεια της Paola Maria Minucci

Είδος:
Ποίηση

Εκδόσεις:
Donzelli

Χρονολογία:
2019

Γλώσσα:
Δίγλωσσο

Μετάφραση και επιμέλεια:
Paola Maria Minucci

Eκδοτικός οίκος Donzelli – Ρώμη Δεκέμβριος 2019 https://www.donzelli.it/libro/9788868439965

Κυκλοφόρησε για πρώτη φορά ολόκληρο στην Ιταλία το ποιητικό έργο του Καβάφη σε ένα δίγλωσσο, κομψό και πολυσέλιδο (σ. 714) τόμο από τον εκδοτικό οίκο Donzelli (Ρώμη, Δεκέμβριος 2019) σε μετάφραση και επιμέλεια της Paola Maria Minucci που περιλαμβάνει ένα πολύ ενδιαφέρον κριτικό σημείωμά της στον επίλογο και είναι το αποτέλεσμα μία επίμονης και επίπονης δουλειάς οχτώ χρόνων.

Μέχρι πρόσφατα, με κάποια εξαίρεση που περιορίζεται στο Πανεπιστημιακό περιβάλλον, η εικόνα και η φήμη του ποιητή, κυρίως στην Ιταλία, βασιζόταν πρωτίστως στα 154 ποιήματα του καβαφικού κανόνα και σε λίγα δείγματα από τα “Ανέκδοτα – Κρυμμένα” ή “Αποκηρυγμένα ποιήματα”. Αντίθετα ο συγκεκριμένος τόμος εμπεριέχει, εκτός από τα γνωστά καβαφικά ποιήματα τα οποία ο ποιητής είχε θεωρήσει έτοιμα προς έκδοση (153 στο σύνολο, μαζί με ένα που εκδόθηκε μεταθανάτια), επιπλέον 74 ποιήματα – στο μεγαλύτερο μέρος τους ανέκδοτα – που ο Καβάφης πίστευε ότι έπρεπε να παραμείνουν ‘κρυφά’ και αδημοσίευτα αλλά να διασωθούν.

Ο τόμος συμπληρώθηκε επίσης με 27 από τα παλαιότερα ποιήματά του, μερικά από τα οποία δημοσίευσε ο ίδιος σε τοπικά περιοδικά ή κυκλοφόρησε με άλλο τρόπο, όπως με την μορφή φυλλαδίων, αλλά που αργότερα αποκήρυξε. Το παράρτημα της έκδοσης περιλαμβάνει τους πρώτους στίχους που έγραψε ο Καβάφης στα αγγλικά μεταξύ 1877 και 1882, δηλαδή πολύ πριν από τις συνθέσεις του στα ελληνικά. Δεν περιλαμβάνονται σε αυτόν τον τόμο, 30 προσχέδια ημιτελών ποιημάτων, που δημοσιεύθηκαν στην Ελλάδα σε φιλολογική έκδοση της Renata Lavagnini και που στη συνέχεια μεταφράστηκαν στην ιταλική γλώσσα.

Η ανάγνωση όλου του ποιητικού έργου του Καβάφη, συγκεντρωμένου σε έναν τόμο, αναδεικνύει, όπως έχει ειπωθεί πολλές φορές, την ιδιαιτερότητα της ποιητικής του παραγωγής που διαμορφώνει ένα έργο σε εξέλιξη. Επίσης, η επίτομη έκδοση επιτρέπει στον αναγνώστη την είσοδο στο εργαστήρι του ποιητή, αναδεικνύοντας την επίμονη εργασία που έγινε επάνω σε κάθε κείμενο, το οποίο ο Καβάφης συχνά επεξεργαζόταν για χρόνια. Τέλος, ο τόμος προσφέρει μια συνολική εικόνα της ποίησής του και των θεμάτων με τα οποία ο ποιητής ασχολήθηκε, προσφέροντας στον αναγνώστη τη δυνατότητα να προσεγγίσει το καβαφικό έργο μέσα από ένα ευρύτερο και πλουσιότερο ορίζοντα. Αυτές οι σελίδες – επισημαίνει η επιμελήτρια στον επίλογό της – “είναι ένα μέσο, ένας τρόπος για να κατανοήσουμε καλύτερα όσα κρύβονται πίσω από τις λέξεις του, να αποκρυπτογραφήσουμε τις διάφορες επικαλύψεις, που είναι ιστορικές, μυθολογικές αλλά και αυτοβιογραφικές. Έτσι, η ποίησή του μετατρέπεται σε μια μεγάλη

μεταφορά και η ανάγνωση του συνολικού έργου ένα κλειδί (μία πρόσκληση) για την προσέγγισή του».

Παρόλο που τα νεανικά δοκίμια υστερούν στη σύγκριση με τα ποιητικά κείμενα της ώριμης περιόδου του Καβάφη, πολλά από αυτά, που ο αναγνώστης μπορεί να διαβάσει στον επίλογο του τόμου, αποδεικνύονται ενδιαφέροντα και σε ορισμένες περιπτώσεις, κυρίως ως προς τα ‘Κρυμμένα’, σημαντικά τουλάχιστον από αισθητικής πλευράς. «Πρόκειται για κείμενα που απέκρυψε, που έθαψε, για να αναφέρω τον όρο που χρησιμοποιεί και ο Καβάφης, αλλά στα οποία στη συνέχεια ο ίδιος αναγνωρίζει μία ιδιαίτερη αξία και σπουδαιότητα, φτάνοντας στο σημείο να επιβεβαιώσει πως μόνο από αυτό που έχει αποκηρυχθεί αναδύεται το αληθινό. Σε αυτούς τους στίχους, όπως είχε γράψει το 1892, ο Καβάφης φαίνεται να εμπιστεύεται την αυθεντική και βαθύτερη πλευρά του εαυτού του:

“Εν τñ καρδία μου είναι γραμμένα πολλά ποιήματα και τα θαμμένα εκείνα άσματά μου αγαπώ’’.

(« Nous n’osons plus chanter les roses », 1892»).

ΣΗΜΕIΩΣΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΡΙΑΣ PAOLA MARIA MINUCCI

Ξεκίνησα να ασχολούμαι με την ποίηση του Καβάφη από τα πρώτα χρόνια των νεοελληνικών σπουδών μου. Αρχικά το 1979 με την έκδοση της μονογραφίας μου στην Ιταλία από τον εκδοτικό οίκο Nuova Italia στη σειρά Il Castoro που αργότερα εκδόθηκε και στην Ελλάδα με τίτλο ‘Η λυρική αφήγηση στον Καβάφη’ (Εκδ. Ύψιλον, Αθήνα 1987, σσ.123). 

Αργότερα ασχολήθηκα επανειλημμένα με τη μετάφραση της ποίησής του και με κριτικά και θεωρητικά δοκίμια και, τέλος, με τη δημοσίευση μιας ανθολογίας Poesie d’amore e della memoria (Εκδόσεις Newton Compton, Ρώμη, 2006, σ. 293) για την οποία μετέφρασα στα ιταλικά 111 από τα 154 ποιήματα του καβαφικού κανόνα.

Με την πάροδο του χρόνου, ωρίμασε μέσα μου η πεποίθηση ότι ήρθε η ώρα να γίνει γνωστό στο ιταλικό αναγνωστικό κοινό το σύνολο του ποιητικού του έργου. Έτσι ξεκίνησε ένα αργό έργο ανάγνωσης και απόδοσης στα ιταλικά όλων των ποιητικών κειμένων του, μια

προσπάθεια να εισέλθω σε έναν βαθύ διάλογο με την ποίησή του, προσπαθώντας να κατανοήσω αυτό που ήθελε να εκφράσει ο Καβάφης πέρα από τις λέξεις, εφαρμόζοντας το κλειδί της ανάγνωσης που ο ίδιος μας υποδεικνύει σε πολλά ποιήματα του.

Για να κατανοήσουμε πραγματικά τους στίχους του, είναι πολύ σημαντικό να αναζητήσουμε το συναίσθημα που συχνά παραμένει κρυμμένο πίσω από τα γεγονότα και την αφήγησή τους. Να κατανοήσουμε δηλαδή αυτό που δεν γράφει, αυτό που υποδεικνύει και για το οποίο μας δίνει μόνο μία μικρή ένδειξη, δίνοντας φωνή όχι μόνο σε αυτό που εκφράζεται μέσα από τις λέξεις αλλά και σε αυτό που μεταδίδει με το συναίσθημα. Ήταν μία ανασκαφή που πρώτος ο Καβάφης έκανε στον εαυτό του, ακολουθώντας μία διαδρομή που οδηγεί στην πυκνότητα του λόγου, ένα μονοπάτι που ο μεταφραστής πρέπει να διαβεί μαζί του.

Η μεταφορά στα ιταλικά επιχειρεί να επιτύχει την απλότητα και την κλασική γραμματική ακολουθία του κειμένου του Καβάφη, το οποίο κάποιες φορές αποτυπώνεται εντελώς ρεαλιστικά χωρίς παραχωρήσεις στους εξωραϊσμούς, με ιδιαίτερη προσοχή στην επιλογή του λεξιλογίου και σε όλες τις αποχρώσεις του, αλλά και στη στίξη, η οποία συχνά δεν είναι κανονιστική, αλλά υπογραμμίζει τον ρυθμό των λυγμών σε πολλά ποιήματά του, σαν μία ανάμνηση ημιτελή που επανέρχεται στην μνήμη με μικρές εκλάμψεις αποσπασματικές.

Paola Maria Minucci

Κριτικές/Links

Franca Bellucci, Kavafis ovvero il faro di luce nel mediterraneo – Divagazioni, Dialoghi mediterranei, 01/01/2021

http://www.istitutoeuroarabo.it/DM/kavafis-ovvero-il-faro-di-luce-nel-mediterraneo-divagazioni/

Paolo Rigo, Tutte le poesie di Kavafis, Scaffale Aperto. Rivista di Italianistica – Anno 11 (2020), 01/12/2020

https://www.donzelli.it/download.php?id=VTJGc2RHVmtYMStLcU5kajd3T3gyNzNaUGh5TUorUWh pMlE3MkZrQUJGYz0=

Tilemachos Chitiris, Konstandinos Kavafis: Tutte le poesie, Ta Nea – Vivliodromio, 16-17/05/2020

Angelo Molica Franco, Eterno Kavafis: Il futuro di tutti è nel passato, Il Fatto Quotidiano, 03/04/2020

https://www.donzelli.it/download.php?id=VTJGc2RHVmtYMTlaUTI5RHRiaUE0eEFVN3BORnJzSmd 1SjJFUTNqU1A0az0=

Matteo Marchesini, Kavafis e la cornice del suo presente assoluto, Il Foglio, 01/04/2020 https://www.donzelli.it/download.php?id=VTJGc2RHVmtYMTlsQ3ZCVXMyUFE2QXpNRFBmMFNB M3I4eHZYdit2UzBMQT0=

Livio Partiti, Συνέντευξη στην Paola Maria Minucci – Il posto delle Parole – Radiospeaker, 21/03/2020

https://ilpostodelleparole.it/maria-paola-minucci/paola-maria-minucci-tutte-le-poesie- konstandinos-kavafis/

Alessandra Pacelli, Tra “Itaca” Inediti e testi segreti. Tutto Kavafis il poeta del futuro, Il Mattino, 11/03/2020

https://www.donzelli.it/download.php?id=VTJGc2RHVmtYMTlzaEsxR0xlT2ZZSCtCTWtNbGhwSVVS aVM4SjVTSWJGMD0=

Matteo Marchesini, Critica e militanti, Radio Radicale, 06/03/2020 https://www.radioradicale.it/scheda/600177/critica-e-militanti

Massimo Natale, Kavafis Tutte le poesie tradotte da DonzelliI, Alias – Il Manifesto, 16/02/2020 https://www.donzelli.it/download.php?id=VTJGc2RHVmtYMS9XTG9kWTI0Q1FRT2ZOVmF4WlZHU DRzMmdrQmhyNHRPaz0=

Miska Ruggeri, Disseppellire i versi di Kostandinos Kavafis, Mizar – Tg 2, 15/02/2020

https://www.google.com/search?q=Miska+Ruggeri%2C+Mizar+-

+Tg+2%2C+15%2F02%2F2020+Disseppellire+i+versi+di+Kostandinos+Kavafis&oq=Miska+Ruggeri% 2C+Mizar

Luca Mastrantonio, L’Ulisse di Kavafis e l’amore di Jacqueline Onassis, Sette- Corriere della Sera, 07/02/2020

https://www.donzelli.it/download.php?id=VTJGc2RHVmtYMTh0KytSZ0JLV0l1N0w3c1FuTjJJQWN MTWpReXErcFkvST0=

Tradotto tutto Kavafis, anche le poesie più segrete, Globalist, 01/02/2020 https://www.globalist.it/letture/2020/02/01/tradotto-tutto-kavafis-anche-le-poesie-piu-segrete- 2052366.html

Συνέντευξη στην Paola Maria Minucci, Radio 3 Suite, 01/02/2020 https://www.raiplayradio.it/audio/2020/01/MAGAZINE-la-mostra-su-Gabriele-Basilico-a-Roma- una-novit195160-editoriale-e-una-novit195160-discografica-8

Remo Curi, Tutte le poesie, inno all’ascetismo aristocratico della lirica, La Gazzetta di Parma, 29/01/2020

https://www.donzelli.it/download.php?id=VTJGc2RHVmtYMThidlVJYVVXYzA4SlFNcEcvY2hreERRe URiT3QvUFI5cz0=

Massimo Raffaeli, La grande bellezza di Kavafis,Venerdì di Repubblica, 24/01/2020

https://www.donzelli.it/download.php?id=VTJGc2RHVmtYMThxZ2hvYjA4T0ZXVzhucWdsOVVBZEh xTWpwUVBWdFJRbz0=

Kavafis oltre la sua “Itaca”. Una raccolta di tutte le poesie, Gazzetta del Mezzogiorno, 20/01/2020 https://www.donzelli.it/download.php?id=VTJGc2RHVmtYMS9Wc04rcmpnM2R5alVadWFXdkhuN 0NGQk9oek1Bd05WST0=

Francesca Valenti, I versi rifiutati e segreti. In un testo tutte le poesie di Konstandinos Kavafis, Libero, 19/01/2020 https://www.donzelli.it/download.php?id=VTJGc2RHVmtYMStuV1BQcGd0U2w3V3pZQWNzMHJiU k1JcFlQNjBHME1YOD0=

Massimo Onofri, Fra Grecia e cristianesimo s’invola il verso di Kavafis, Avvenire, 18/01/2020 https://www.donzelli.it/download.php?id=VTJGc2RHVmtYMS9BMVhvbkxvWTNFNmJHQVdOTi92 M3B1WHNFNWJpZ1g5az0=

Andrea Galgano, Kontandinos Kavafis:l’intuizione cosciente,Frontiera di pagine, 14/01/2020 http://www.polimniaprofessioni.com/rivista/konstantinos-kavafis-lintuizione-cosciente/

Roberto Galaverni, Mito Kavafis. La voce più nascosta, La Lettura, 29/12/2019 https://www.donzelli.it/download.php?id=VTJGc2RHVmtYMTl2RGE5Rm52ek5Ebm5tdTR4L1AySD VXb2NqdzAxUDkvOD0=

Franco Marcoaldi, L’inattualità sempre attuale di Kavafis, Robinson – La Repubblica, 28/12/2019 https://www.donzelli.it/download.php?id=VTJGc2RHVmtYMThBY1hHZ3lXV0VIUHlYZHJ5UlI3NitVV UxrMWprWit6az0=

Davide Brullo, “Tutte le poesie” di Kavafis sono un inno all’antichità, Il Giornale, 27/12/2019 https://www.donzelli.it/download.php?id=VTJGc2RHVmtYMStId3E2U0F3OG0raGxVRTFNUDhndEh kaVpBZ2hWMjlvQT0=

Tutte le poesie. Testo greco a fronte di Konstandinos Kavafis e P.M. Minucci (cur) edito da Donzelli, 2019

https://www.unilibro.it/libro/kavafis-kostandinos-p-minucci-p-m-cur-/tutte-le-poesie-testo-greco- a-fronte/9788868439965