Η πειρατεία ήταν μια οικονομική δραστηριότητα ήδη από την αρχαιότητα. Η Μεσόγειος είχε αναπτυγμένη εμπορική οικονομία και ναυσιπλοΐα. Ωστόσο, οι ναυτικοί δρόμοι που ακολουθούσαν τα εμπορικά πλοία βρίσκονταν κοντά στις ακτές λόγω των κινδύνων από την πλεύση σε ανοιχτή θάλασσα. Η μορφολογία των ακτών της Μεσογείου αποτέλεσε ιδανικό περιβάλλον για την ανάπτυξη του φαινομένου της πειρατείας.
Ο Διόνυσος και οι Τυρρηνοί πειρατές / Dionysus and the Tyrrhenian Pirates
Τα γρήγορα, ελαφριά πλοιάρια των πειρατών μπορούσαν να παραμένουν κρυμμένα στις ακτές και να εφορμούν στα εμπορικά πλοία. Οι κάτοικοι παράκτιων οικισμών, που διέθεταν μικρά σκάφη για τοπικό εμπόριο, ψάρεμα, μετακινήσεις, ήταν εύκολο να στραφούν και σε επιθέσεις για επιπλέον, εύκολο εισόδημα. Αυτοί ήταν πιθανότατα οι πρώτοι πειρατές ήδη από την Τρίτη χιλιετία π. Χ. Το φαινόμενο πήρε μεγάλες διαστάσεις και προφανώς οργανώθηκε καλύτερα, καθώς στα μέσα της 2ης χιλιετίας ο φαραώ Amenhotep III πήρε μέτρα για την άμυνα εναντίον των «ναυτικών επιδρομέων».
Amenhotep III
Σε όλη την αρχαιότητα το φαινόμενο ποτέ δεν εξέλειπε και συνέχισε να αποτελεί απειλή για το εμπόριο. Οργανώθηκαν σε πολυμελείς ομάδες, συνεργάζονταν με βασίλεια και αυτοκρατορίες της εποχής και ίδρυαν βάσεις στη Μεσόγειο. Μία από αυτές ήταν και τα Αντικύθηρα.
Παρά τη στρατηγική τους θέση στους θαλάσσιους δρόμους που οδηγούσαν από την Κρήτη, το Αιγαίο και τον Εύξεινο Πόντο στη Δυτική Μεσόγειο, στην Πελοπόννησο τα Αντικύθηρα λόγω ανυδρίας ήταν αφιλόξενα και σχεδόν σε όλη την περίοδο της αρχαιότητας παρέμειναν περίπου ακατοίκητα. Ενώ ελάχιστες είναι και οι αναφορές στην Αιγιλία, όπως ήταν η αρχαία ονομασία του νησιού.
Ωστόσο, η μορφολογία και θέση του νησιού ήταν ιδανική για να προσελκύσει πειρατές. Η ύπαρξη «κρυφού» λιμανιού στον προστατευμένο κόλπο του νησιού, το δυσπρόσιτο εσωτερικό του νησιού και βεβαία η στρατηγική του θέση έφερε στο νησί πειρατές που εγκαταστάθηκαν σε αυτό δημιουργώντας βάση.
Η πειρατική παρουσία στο νησί σχετίζεται με την καταστροφή του περσικού κράτους από τον Μέγα Αλέξανδρο. Οι περιοχές της Κρήτης που είχαν «μηδίσει» έμειναν απροστάτευτες και στράφηκαν στην πειρατεία με κύριο στόχο την εμπορική δραστηριότητα της Ρόδου. Φαίνεται λοιπόν από οικισμό που δημιουργήθηκε τον 3ο αιώνα ότι οι ίδιοι πειρατές είχαν εγκαταστήσει βάση και στα Αντικύθηρα.
Οι πειρατικές βάσεις, όχι μόνο στην αρχαιότητα αλλά και στα νεότερα χρόνια, διέθεταν οχυρωμένες θέσεις καθώς η ζωή των πειρατών βρισκόταν διαρκώς σε απειλή. Θα έπρεπε να προστατεύσουν τη λεία και να αμυνθούν απέναντι σε επιθέσεις ανταγωνιστών αλλά και ναυτικών δυνάμεων που επιδίωκαν την εξόντωσή τους. Στα Αντικύθηρα σώζεται σε αρκετά καλή κατάσταση το τείχος ελληνιστικού κάστρου που βέβαια χρησιμοποιήθηκε από τους πειρατές. Η ανεύρεση πολλών αιχμών από βέλη, δοράτων και άλλων όπλων, βλημάτων από καταπέλτες και το πρόχειρα επισκευασμένο τείχος σε κάποια σημεία, αποδεικνύει ότι το άντρο των πειρατών ήταν στόχος επιθέσεων. Μάλιστα, τα αρχαιολογικά ευρήματα καταδεικνύουν τουλάχιστον μια επιδρομή των Ροδίων στα Αντικύθηρα κατά τον 3ο αι. π.Χ..
Τα Αντικύθηρα συνέχισαν να αποτελούν πειρατική βάση για περίπου 250 χρόνια. Η πειρατεία συνέχισε να μαστίζει την ανατολική Μεσόγειο σε όλη την ελληνιστική περίοδο με την Κρήτη να αποτελεί ένα βασικό ορμητήριο.
Γναίος Πομπήιος ο Μέγας / Pompey the Great
Η πειρατική παρουσία έληξε τον πρώτο αιώνα π.Χ. Το 67 π.Χ. ο Πομπηίος πέτυχε την εξόντωση των πειρατών στη Μεσόγειο αναλαμβάνοντας αρκετές επιχειρήσεις εναντίον τους, σκοτώνοντας χιλιάδες αλλά και δίνοντας προνόμια σε όσους ορκίζονταν υποτέλεια στη Ρώμη. Η ζωή στα Αντικύθηρα σταμάτησε και το Κάστρο καταστράφηκε. Για αιώνες το νησί παρέμεινε έρημο.
Στο μικρό αλλά πολύ όμορφο Αρχαιολογικό Μουσείο Κυθήρων φυλάσσεται ένα έκθεμα που μας διηγείται μια παράξενη ιστορία, τουλάχιστον για τη σημερινή οπτική. Πρόκειται για την επιτύμβια στήλη της Φιλίννας, με την επιγραφή «Φιλίννας Ευπολέμου Μυνδιας». Πρόκειται για μια γυναίκα μορφωμένη, αριστοκρατικής καταγωγής από τη Μύνδο της Μικράς Ασίας, μιας από τις πόλεις της Καρίας στη χερσόνησο της Αλικαρνασσού που από το 129 π.Χ. ήταν μέρος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Επιτύμβια στήλη Φιλίννας. Αρχαιολογικό Μουσείο Κυθήρων / Tombstone of Philinna. Archaeological Museum of Kythera
Η ίδια επέλεξε να απεικονίζεται στην επιτύμβια στήλη κρατώντας παπύρους ακριβώς για να τονίσει την πνευματική της καλλιέργεια και για να τη θυμούνται έτσι οι επόμενες γενιές. Η οικογένεια της ήταν προφανώς εύπορη αφού είχε φροντίσει για τη μόρφωση της κόρης τους. Ποια τύχη .όμως έφερε αυτή τη γυναίκα στο νησί των πειρατών; Ακολούθησε άραγε τον έμπορο άντρα της σε αυτό το αφιλόξενο τόπο; Νοσταλγούσε το σπίτι της στη Μικρά Ασία όταν μελετούσε στην κατοικία της στα Αντικύθηρα; Ίσως δε μάθουμε ποτέ. Σίγουρα όμως η Φιλίννα θα είχε να μας διηγηθεί μια συναρπαστική ζωή…
Πηγές
Σαμαράς Ευάγγελος, Νησιωτικοί οικισμοί και θαλάσσιοι δρόμοι: μια μελέτη οικιστικής για τις Κυκλάδες (1200-700 π.Χ., Διδακτορική Διατριβή, 2017
http://antikythira-enosi.gr/images/pdf/anaskafes.pdf
https://www.worldhistory.org/Piracy/
https://www.kathimerini.gr/culture/222374/to-antro-ton-peiraton-sta-antikythira/
Leave A Comment