«Ο πολιτιστικός τουρισμός αποτελεί περίπου το 40% της παγκόσμιας τουριστικής κίνησης» τόνισε η υπουργός πολιτισμού και αθλητισμού κυρία Λίνα Μενδώνη από το βήμα της Ηelexpo Forum τον περασμένο Σεπτέμβριο. Ο κ. Βασίλης Γάκης, πρόεδρος του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης, έκανε λόγο για πολύ μεγάλο περιθώριο ανάπτυξης των πολιτιστικών δραστηριοτήτων, παρατηρώντας το ιδιαίτερα μικρό ποσοστό ως οικονομικό αποτύπωμα τους στο ΑΕΠ της χώρας μας έναντι άλλων χωρών, και εστιάζοντας στην ανάγκη για ολιστική και ολοκληρωμένη ανάδειξη του τόπου.

Ο Βαλεντίν Γρέμπνερ στο βιβλίο του ‘Retroland’ μας δίνει εντυπωσιακούς αριθμούς: “Η πόλη της Λουκέρνης σήμερα έχει λίγο περισσότερους από 80.000 κατοίκους, από τους οποίους μόνο ένα μέρος ζει στην παλιά πόλη. Την επισκέπτονται 50.000.000 τουρίστες κάθε χρόνο” -σε αντίθεση με το νέο μουσείο Ακρόπολης που δέχεται 5.000.000 επισκέπτες τον χρόνο.

Είναι εύκολο να κάνουμε υπολογισμούς. Ακόμα και το σύνολο του τουριστικού πληθυσμού που επισκέπτεται κάθε χρόνο τη χώρα μας να αγόραζαν εισιτήριο για να επισκεφτούν μουσεία, το οικονομικό αποτύπωμα ταμιακά σε σχέση με το κόστος των συλλογών “που σύμφωνα με τη γνώμη ασφαλιστικών εταιριών είναι τόσο μεγάλο και απροστάτευτο ώστε να μην ασφαλίζεται”, καθώς και η παντελής έλλειψη από τα δημόσια μουσεία της χώρας αντικειμένων τοπικής παραγωγής, έχουν φέρει την οξύμωρη εικόνα των εκατοντάδων ελληνικών δημόσιων μουσείων, να δέχονται εκατομμύρια επενδυτικών προγραμμάτων με στόχο την συντήρηση των μνημείων και την αισθητική αναβάθμιση των χώρων, και ταυτόχρονα η λειτουργία των τμημάτων marketing και δημοσίων σχέσεων να είναι υποτυπώδης.

Μια σημαντική πρωτοβουλία που καταδεικνύει ξεκάθαρα τις δυνατότητες πολιτιστικής ανάπτυξης και ανάδειξης των τοπικών προϊόντων είναι εκείνη του Οργανισμού Διαχείρισης και Ανάπτυξης Πολιτιστικών Πόρων ΟΔΑΠ, ο οποίος υλοποίησε την περίοδο 2020-2021 πιλοτικό πρόγραμμα συγκομιδής ελαιοκάρπου από τις ελιές της Άλτεως στην Αρχαία Ολυμπία και την Αρχαία Ήλιδα, με στόχο τη γενίκευση του προγράμματος και σε άλλα προϊόντα προερχόμενα από τη χλωρίδα που βρίσκεται εντός απαλλοτριωμένων εκτάσεων των αρχαιολογικών χώρων και τα οποία είναι συνυφασμένα με τη μυθολογία, την ιστορία, τη θρησκεία του χώρου και της ευρύτερης περιοχής. Το παραγόμενο προϊόν, εκτός από την ένταξή του στην αγροτοδιατροφική αλυσίδα αποτελεί και πολιτιστικό αγαθό με διακριτή ταυτότητα και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, το παραχθέν ελαιόλαδο διατίθεται από το καλοκαίρι 2021 στο πωλητήριο στο νέο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αρχαίας Ολυμπίας, ενώ σύντομα θα διατίθεται και από το πωλητήριο του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.

Παρατηρείται όμως και σημαντική έλλειψη του κατάλληλου επιστημονικού προσωπικού για τη διαχείριση του πολιτιστικού αποθέματος και από την πλευρά των Δήμων -κάτι που θα σήμαινε προστασία της άυλης και υλικής κληρονομιάς από αδέξιους και καιροσκοπικούς χειρισμούς μικροκομματικής λογικής, αλλά και πεδίο λαμπρό για νέους επιστήμονες που θα ήθελαν να δραστηριοποιηθούν στην Περιφέρεια. Η δυνατότητες, η επιστημονική γνώση και τεχνογνωσία υπάρχουν, καθώς πανεπιστημιακά τμήματα και ο ιδιωτικός τομέας έχουν αναπτύξει ισχυρά επιστημονικά προγράμματα πολιτιστικής διαχείρισης, συντήρησης, εικονικής περιήγησης κτλ. σε βαθμό που να είναι εξαγώγιμη ύλη τόσο ως επιστημονικό αντικείμενο όσο και ως εφαρμοσμένη δράση υποστήριξης συλλογών, ακόμα και σε χώρες όπως η Ιταλία και η Κίνα -από τις αρχαιότερες κοιτίδες πολιτισμού σε όλο το κόσμο.

Πράγματι, όσον αφορά στη συντήρηση μνημείων, χαρακτηριστικό παράδειγμα καινοτομίας αποτελεί το πρωτότυπο σύστημα λέιζερ που αναπτύχθηκε από το Ινστιτούτο Ηλεκτρονικής Δομής και Λέιζερ (ΙΗΔΛ) του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας ΙΤΕ Κρήτης που χρησιμοποιήθηκε στο βραβευμένο 15ετές πρόγραμμα καθαρισμού των γλυπτών του Μουσείου της Ακρόπολης από τις επικαθίσεις ατμοσφαιρικών ρύπων, το οποίο ολοκληρώθηκε τον Ιούνιο του 2021.

Αντίστοιχο είναι και το παράδειγμα της εταιρείας DNA Sequence SRL, η οποία, μέσω της τεχνολογίας ΜΒΕ (Metagenomis of Built Enviroments -μεταγονιδιωματική του δομημένου περιβάλλοντος), ανιχνεύει και παρακολουθεί τις μικροβιακές κοινότητες που έχουν αναπτυχθεί σε έργα τέχνης και αρχαιολογικά ευρήματα -είτε λόγω ακατάλληλων συνθηκών διατήρησης είτε λόγω δυσμενών περιβαλλοντικών συνθηκών-, με στόχο την παροχή εξατομικευμένων, ιδιαίτερα πολύτιμων πληροφοριών για την προστασία και συντήρηση τους.

Τα πανεπιστημιακά τμήματα της χώρας μας έχουν επίσης τη δυνατότητα να συμβάλλουν σε μεγάλο βαθμό στην αναβάθμιση των πρακτικών πολιτιστικής διαχείρισης· τόσο στο τεχνικό ζήτημα της διατήρησης και συντήρησης της υλικής πολιτιστικής κληρονομιάς, όσο και στο θέμα της παρουσίασης και της επικοινωνίας με το ευρύ κοινό, και της ανάδειξης όλου του φάσματος του ελληνικού πολιτισμού. Μερικά από τα μεταπτυχιακά προγράμματα πολιτιστικής διαχείρισης, μουσειολογίας και εκπαίδευσης που λειτουργούν στη Ελλάδα είναι τα εξής: «Μουσειολογία – Διαχείριση Πολιτισμού» και «Σημειωτική, Πολιτισμός και Επικοινωνία» στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, «Σπουδές στην Τοπική Ιστορία – Διεπιστημονικές Προσεγγίσεις» στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, «Διαχείριση Πληροφοριών σε Βιβλιοθήκες, Αρχεία, Μουσεία» στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, «Μουσειακές Σπουδές» στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, «Πολιτισμική Ανάλυση και Εκπαίδευση» στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, «Πολιτισμός και Εκπαίδευση» στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, «Πολιτιστική Διαχείριση, Επικοινωνία και Μέσα» στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, «Ψηφιακός Πολιτισμός, Έξυπνες Πόλεις, IoT και Προηγμένες Ψηφιακές Τεχνολογίες» στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς, και «Διαχείριση Μνημείων: Αρχαιολογία, Πόλη και Αρχιτεκτονική», ένα διιδρυματικό πρόγραμμα του Ε.Κ.Π.Α., του Πανεπιστημίου Πατρών, και του Πανεπιστημίου Αιγαίου.

Οι τομείς αυτοί βρίσκονται βέβαια σε άμεση σύνδεση και με εξειδικευμένα μεταπτυχιακά προγράμματα ιστορίας και αρχαιολογίας, όπως «Αρχαιολογία Ανατολικής Μεσογείου από την Προϊστορική Εποχή έως την Ύστερη Αρχαιότητα: Ελλάδα, Αίγυπτος, Εγγύς Ανατολή» και «Αρχαίο Θέατρο: Εκπαιδευτικές και Φιλολογικές Προσεγγίσεις» στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, «Κλασική Αρχαιολογία και Αρχαία Ιστορία της Μακεδονίας» στο Διεθνές Πανεπιστήμιο Ελλάδος, «Βυζαντινές Σπουδές και Λατινική Ανατολή» και «Νεοελληνική Φιλολογία» στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.

Και τέλος, δεν θα μπορούσαν να λείπουν τα μεταπτυχιακά προγράμματα συντήρησης έργων τέχνης και μνημείων, όπως είναι τα  «Προστασία, Συντήρηση και Αποκατάσταση Μνημείων Πολιτισμού» στο Α.Π.Θ., «Συντήρηση της Πολιτιστικής Κληρονομιάς» στο ΠΑ.Δ.Α. αλλά για «Συντήρηση και Αποκατάσταση Ιστορικών Κτηρίων και Συνόλων» στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.

Είναι γεγονός λοιπόν ότι τα παραπάνω θεωρητικά πεδία γνωρίζουν μεγάλη ανάπτυξη σε ακαδημαϊκό επίπεδο· επομένως, την ευθύνη της αξιοποίησης της τεχνογνωσίας και των καταρτισμένων επιστημόνων για την αναβάθμιση της πολιτιστικής διαχείρισης στη χώρα μας την έχουν πλέον οι αρμόδιοι φορείς. Σύμφωνα και με τις σύγχρονες μουσειολογικές προσεγγίσεις, τα μουσεία και οι αρχαιολογικοί χώροι οφείλουν να αποτελούν κάτι παραπάνω από χώρους παθητικής θέασης των λειψάνων των αρχαίων πολιτισμών: οφείλουν να είναι χώροι εκπαίδευσης και ‘συνομιλίας’ με τους πολιτισμούς του παρελθόντος και την παράδοση, παρέχοντας συνδέσεις με το παρόν, την τοπική ιστορία και παραγωγή της κάθε περιοχής, και τον σύγχρονο πολιτισμό εν γένει.

Πηγές:

Retroland – Ιστορικός τουρισμός και η αναζήτηση για το αυθεντικό
Ζητήματα Πολιτιστικής Διαχείρισης

Βιβλία σχετικά με τα παραπάνω θέματα: