Την Τρίτη 6 Φεβρουαρίου 2024, μετά πάσης εκκλησιαστικής λαμπρότητος εορτάστηκε, στην Ιερά Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου Πεντέλης, η μνήμη του εν Αγίοις Πατρός ημών Φωτίου του Μεγάλου, Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως, τον οποίον τιμά κατ’ εξοχήν η Ιερά Σύνοδος και οι Θεολογικές Σχολές Αθηνών και Θεσσαλονίκης. Στην καθιερωμένη σύσκεψη προήδρευσε ο Μακαριώτατος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμος και παρέστησαν ο επικεφαλής του Γραφείου του Οικουμενικού Πατριαρχείου εν Αθήναις Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Λαοδικείας κ. Θεοδώρητος, ο Έξαρχος του Παναγίου Τάφου στην Αθήνα Πανοσιολογιώτατος Αρχιμανδρίτης κ. Ραφαήλ Γρίβας, Συνοδικοί και άλλοι Μητροπολίτες, καθώς και ο Αντιπρύτανης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Χρήστος Καραγιάννης, οι Κοσμήτορες των Θεολογικών Σχολών Αθηνών και Θεσσαλονίκης κ. Εμμανουήλ Καραγεωργούδης και κ. Χρυσόστομος Σταμούλης, αντίστοιχα, οι Ελλογιμώτατοι Πρόεδροι των τεσσάρων Τμημάτων των Θεολογικών Σχολών, και ο Πρόεδρος του Ακαδημαϊκού Συμβουλίου της Ανωτάτης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Αθηνών κ. Αθανάσιος Καψάλης.

Κεντρική ομιλήτρια ήταν η κ. Κυριακούλα Παπαδημητρίου, καθηγήτρια του Τμήματος Κοινωνικής Θεολογίας και Χριστιανικού Πολιτισμού του Α.Π.Θ. Το θέμα της ομιλίας της ήταν: «Η λάμψη του αρχαίου κόσμου υπό το Φως του Αγίου Φωτίου. Μετακένωση και μεταλειτουργία του κλασικού πολιτισμού στον χριστιανικό».

Στο πρώτο μέρος της Εισήγησης η κ. Παπαδημητρίου καθόρισε τον λόγο που οδήγησε τον ιερό Φώτιο στην ανάγνωση και μελέτη της αρχαιοελληνικής γραμματείας και στη συμπερίληψή της στον εκκλησιαστικό και χριστιανικό λόγο του, ενώ στο δεύτερο μέρος, τον εξέτασε ως αναγνώστη και παραγωγικό αποδέκτη της κλασικής σοφίας, ακολουθώντας τα βήματα της συγκριτολογικής ανάλυσης και της θεωρίας της πρόσληψης.

Περιγράφοντας τη διαδικασία πρόσληψης εκ μέρους του Αγίου Φωτίου της κλασικής παιδείας, της εσωτερίκευσης και επεξεργασίας της, αλλά κυρίως τη διαδικασία ερμηνείας και επανερμηνείας της, με την οποία πέτυχε τη μετάβαση από τον κλασικό στον χριστιανικό πολιτισμό, η Εισηγήτρια είχε ως στόχο τη διαμόρφωση μιας καθαρότερης  εικόνας για την πνευματική και συνάμα πολιτισμική διεργασία αυτής της δράσης του Αγίου ,αλλά και της συμβολής του στη μετακένωση και μεταλειτουργία του κλασικού πολιτισμού στον χριστιανικό.

Η κ. Παπαδημητρίου τόνισε ιδιαίτερα ότι ο Άγιος Φώτιος προσλαμβάνει «παραγωγικά» την κλασική σοφία, καθόσον προσεγγίζει τα κείμενά της με το δικό του εν Χριστώφως και τα εκλαμβάνει ως αφορμή και ερέθισμα για να δημιουργήσει το δικό του κείμενο και να κατασκευάσει το δικό του νόημα. Δεν αναζητά στα κλασικά κείμενα επιχειρήματα επιβεβαίωσης των χριστιανικών θέσεών του, αλλά επεξεργάζεται με σοφία τα χρήσιμα σημεία τους και επαναπροσδιορίζει καινοτόμα την κλασική σκέψη κατά Χριστόν. Το όλο αποτέλεσμα είναι ένα νέο έργο, το οποίο συνομιλεί με το προηγούμενο, αλλά αποκλίνει από αυτό, δυνατόν να αντιπαρατίθεται σε αυτό, να το αποδοκιμάζει ή και να το απορρίπτει. Με αυτόν τον τρόπο, το ενδιαφέρον μετατοπίζεται από την ακτινοβολία του πομπού στο φως του δέκτη.

Στη συνέχεια, ανέφερε ότι το πρότυπο αυτής τής δημιουργικής μετάλλαξης νοημάτων του κλασικού πολιτισμού σε νοήματα της εν Χριστώ ζωής έχει ήδη τεθεί από τον πρωτοπόρο και θεμελιωτή της συνάντησης του ευαγγελίου με τα έθνη, τον απόστολο Παύλο.  Ο Άγιος  Φώτιος ακολούθησε μία σειρά πεπαιδευμένων πατέρων της Εκκλησίας, όπως ο Μέγας Βασίλειος, προγενέστερα, και ο Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς, μεταγενέστερα, οι οποίοι αποδέχθηκαν σύμμετρα και αξιοποίησαν την κλασική σοφία. Ο Φώτιος βρίσκεται ανάμεσά τους, αλλά με εξέχουσα διαφορά: κανείς άλλος δεν ασχολήθηκε με την αρχαιοελληνική γραμματεία ως κριτικός αναγνώστης και γραμματολόγος, όπως χαρακτηρίζεται από τη σύγχρονη έρευνα. Γι’ αυτό, δίκαια το έργο του μπορεί να θεωρηθεί προγραμματικό για τον χριστιανικό, αλλά και τον οικουμενικό ανθρώπινο πολιτισμό.

Κλείνοντας την εμπεριστατωμένη Εισήγησή της η κ. Παπαδημητρίου ανέφερε, συν τοις άλλοις, ότι ο Άγιος Φώτιος προσφέρει έναν πνευματικό τρόπο ανάγνωσης του σύγχρονου πολιτισμού μέσα από την εν Χριστώ οπτική και με τις κατά Χριστόν προϋποθέσεις. Κάθε φορά που καλούμαστε να αναμετρηθούμε με τη σύγχρονη φιλοσοφία, μπορούμε να προσερχόμαστε με τον τρόπο του Αγίου: Πρόσληψη του κόσμου χωρίς φόβο και μειονεξία, κριτική μεβάση την ορθοτόμηση της χριστιανικής αλήθειας, κένωση από τα περιττά, μετακένωση με επίγνωση των σύγχρονων αναγκών του ανθρώπου και μεταλειτουργία κατά τον ποιμαντικό τρόπο που η μέριμνα της Εκκλησίας για τον άνθρωπο και τη σωτηρία του μπορεί να αναπτύξει. Είναι μία επίμοχθη και δύσκολη διαδικασία, για την οποία χρειαζόμαστε τον φωτισμό του Πνεύματος, που θα αναπληρώνει την ανεπάρκειά μας και θα συμπληρώνει τα «κενά» και τις «απροσδιοριστίες» του πολιτισμού μας.

Μετά την εισήγηση διεξήχθη ενδιαφέρουσα συζήτηση και η καθηγήτρια κ. Κυριακούλα Παπαδημητρίου απάντησε σε ερωτήσεις και τοποθετήσεις.