Μια έκθεση Γιανούλη Χαλεπά, όποτε οργανώνεται στην Τήνο δεν μπορεί να αποφύγει την ιδιαίτερη συναισθηματική φόρτιση, διάχυτη στο νησί του μαρμάρου, των μαρμαράδων και της Μεγαλόχαρης. Μια ιστορία θρύλο για τη γλυπτική που συνεπαίρνει ειδικούς και μη και επηρεάζει καθοριστικά τους Τηνιακούς. Το Ίδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού παρουσιάζει μια νέα έκθεση που ενώνει για πρώτη φορά δυο σημαντικές συλλογές με έργα του κορυφαίου μας γλύπτη.

Η έκθεση «Χαλεπάς – Γλυπτικής μέγιστον μάθημα» από 10 Ιουνίου έως 16 Οκτωβρίου 2023, κάνει την παρουσία του Χαλεπά πιο έντονη αυτό το καλοκαίρι στο νησί του, την Τήνο.

Στη Χώρα, η Συλλογή Χαλεπά του Πανελληνίου Ιερού Ιδρύματος Ευαγγελιστρίας Τήνου που στεγάζεται στο Ίδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού (Ι.ΤΗ.Π.) περιλαμβάνει το σημαντικότερο σύνολο γλυπτών της πρώτης και της κυρίως δεύτερης περιόδου του γλύπτη, όταν επιστρέφει στο νησί μετά τον εγκλεισμό στο Ψυχιατρείο της Κέρκυρας το 1902. Εκεί δημιουργεί ένα έργο διαφορετικό από αυτό της νιότης του με ξεχωριστή σημασία για τη νεοελληνική γλυπτική. «Τα σημερινά του έργα εμφανίζουν τέχνην πρωτόγονον. Εις αυτά διέκρινα την γραμμήν, την φαντασίαν και τάσιν της νεωτέρας τέχνης», γράφει ο γλύπτης Θωμάς Θωμόπουλος το 1922 όταν τον επισκέφθηκε στην Τήνο. Και ακόμη «Θα είναι τιμή δια την Ελλάδα, δια τον κόσμο όλον και προπαντός διά την Τήνον, η μέριμνα διασώσεως του έργου του Χαλεπά». Ανάμεσα σε αυτά, το εντυπωσιακό Παραμύθι της Πεντάμορφης, Σάτυρος και Έρωτας (τρείς σπουδαίες πρώιμες εκδοχές), η Κοιμωμένη Αριάδνη, η Ηρωδιάς, ο Μέγας Αλέξανδρος ζωντανός και νεκρός, αμφιπρόσωπα έργα, αποτελούν θησαυρούς και έργα αναφοράς για τη νεοελληνική γλυπτική.

Η αδελφή του καλλιτέχνη, Κατερίνα, 1876-1877, γύψος, 49x21x21 εκ., Αθήνα, Συλλογή Ιδρύματος Ωνάση / The artist’s sister, Katerina, 1876-1877, plaster, 49x21x21 cm, Athens, Onassis Foundation Collection

Η συλλογή του Ιδρύματος Ωνάση, η μεγαλύτερη ομάδα έργων του Χαλεπά (περισσότερα από τριάντα) έδωσε το έναυσμα το 2022 στο Τελλόγλειο Ίδρυμα στη Θεσσαλονίκη για τη μεγάλη έκθεση «Γιανούλης Χαλεπάς: Δούναι και Λαβείν», με γλυπτά, σχέδια και αρχειακό υλικό για τον καλλιτέχνη. Η συλλογή του Ιδρύματος Ωνάση συγκεντρώνει ουσιαστικά το μεγαλύτερο μέρος των έργων που βρίσκονταν στη συλλογή του Βασίλη και της Ειρήνης Χαλεπά, των ανεψιών του γλύπτη, οι οποίοι τον Αύγουστο του 1930 τον έφεραν να μείνει μαζί τους στην Αθήνα, στην οικία της οδού Δαφνομήλη, όπου ο καλλιτέχνης έζησε τα οκτώ τελευταία χρόνια της ζωής του έως τον Σεπτέμβριο του 1938.

Η παρούσα έκθεση Χαλεπάς – Γλυπτικής μέγιστον μάθημα από 11 Ιουνίου έως 16 Οκτωβρίου 2023 έρχεται να ενώσει κατά κύριο λόγο αυτά τα δύο εξαιρετικά σημαντικά σύνολα για το έργο του καλλιτέχνη, τη συλλογή του Ι.ΤΗ.Π. και τη συλλογή έργων του Ιδρύματος Ωνάση (συνολικά περισσότερα από 40 γλυπτά). Και στις δύο συλλογές περιλαμβάνονται έργα της πρώτης (εποχής της Κοιμωμένης) και κυρίως της δεύτερης περιόδου (Τήνου) του Χαλεπά. Σημαντικά έργα από την πρώτη περίοδο του καλλιτέχνη (1868-1878) που ‘επιστρέφουν’ στην Τήνο για να συναντήσουν τη Φιλοστοργία, που εκτίθεται στην Τήνο, είναι το περίφημο πορτρέτο της αδελφής του Κατερίνας, η προτομή του Δημητρίου Πολιορκητή, καθώς και η μικρή κεφαλή Κόρης (η τελευταία από τη συλλογή του Γιάννη Γαΐτη), έργα που τον συντρόφευαν όταν επέστρεψε στο νησί μετά το ψυχιατρείο της Κέρκυρας (1902-1930) και έδωσαν το έναυσμα για πολλές μετέπειτα δημιουργίες του σε Τήνο και Αθήνα. Σημαντικότατα είναι τα έργα από την περίοδο της Τήνου στο Ίδρυμα Ωνάση, το Παραμύθι της Πεντάμορφης σε πηλό, Η Γενοβέφα και οι Δήμιοί της (πηλός), ο Εκατόγχειρ (γύψος), καθώς και δύο νέα αποκτήματα του Ιδρύματος Ωνάση, το Μυστικό (γύψος, προ του 1927) και το πορτρέτο της Καλλιόπης Παπαδημητρακοπούλου (γύψος π. 1924).

Oedipus and Antigone, autograph, 1930. Plaster, 77x35x45 cm, Athens, Onassis Foundation Collection

Το «Γλυπτικής Μέγιστον Μάθημα» (κατά τον Δημ. Πικιώνη) αφορά την προσέγγιση και κατανόηση της δημιουργικής πορείας του γλύπτη, ιδιαίτερα όταν επιστρέφει στο νησί και στην τέχνη του μετά από μεγάλη δραματική διακοπή εργασίας 40 χρόνων. Ποιοι λόγοι, ποιες συνθήκες, γιατί στράφηκε στον πηλό και που οδήγησε την τέχνη του καταλήγοντας στα σημαντικά έργα της τελευταίας περιόδου που φιλοτέχνησε στην Αθήνα. Παρά τις δυσκολίες, παλιές και νέες στη ζωή του, παρακολουθούμε να αναδύεται ο ‘νέος’ Χαλεπάς με μια συγκλονιστική προσπάθεια και προσήλωση στην έρευνα της «ουσίας» της γλυπτικής, όπως αυτός την αντιλαμβανόταν.

Παραμύθι της Πεντάμορφης ΙΙ, 1918, γύψος, 80x109x90 εκ., Συλλογή ΠΙΙΕΤ, Μόνιμη Έκθεση ΙΤΗΠ

Η έκθεση «Χαλεπάς – Γλυπτικής μέγιστον μάθημα» τελεί υπό την αιγίδα της Α.Ε. της Προέδρου της Δημοκρατίας, Κατερίνας Σακελλαροπούλου.

Η έκθεση οργανώνεται από το Ίδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού, με την υποστήριξη του Ιδρύματος Ωνάση και τη συνεργασία του Τελλογλείου Ιδρύματος Τεχνών ΑΠΘ.

Χώρος, διεύθυνση: Μέγαρο Ιδρύματος Τηνιακού Πολιτισμού, Χώρα Τήνου

Επιμέλεια έκθεσης: Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά, Ομ. Καθηγήτρια ΑΠΘ, Γενική Διευθύντρια Τελλογλείου Ιδρύματος

Διάρκεια έκθεσης: 10 Ιουνίου – 16 Οκτωβρίου 2023

Εγκαίνια: 10 Ιουνίου 2023, ώρα 20:00

Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα, Τετάρτη & Πέμπτη 9:00 – 14:30, Παρασκευή – Κυριακή 10:00 – 14:00 & 19:00 – 21:30