Στα γεωγραφικά χνάρια του Οιδίποδα «Στον δρόμο για τον Κολωνό»
Το έργο της Λουκίας Αλαβάνου στο  Ελληνικό  Περίπτερο της 59^ης Μπιενάλε της Βενετίας

γράφει η Μαργαρίτα Καταγά

 «Διαβάζοντας» και μετέπειτα αναλύοντας ως θεατής το εικαστικό έργο – ντοκουμέντο «Στον δρόμο για τον Κολωνό», μία ταινία εικονικής πραγματικότητας VR360 της Λουκίας Αλαβάνου με επίκεντρο την κοινότητα των Ρομά στην Νέα Ζωή Ασπροπύργου, αναδύονται σκέψεις και ερωτήματα ως προς τη σχέση πολιτισμικής κληρονομιάς και μυθοπλασίας, του black humour και του φαντασιακού στοιχείου στην τέχνη, του δυστοπικού στοιχείου και την αλήθεια που κρύβει η πραγματικότητα των κοινωνιών και των μειονοτήτων μέσα σε αυτές.

Κατά την επίσημη έναρξη της 59ης Μπιενάλε της Βενετίας ο Υφυπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού, αρμόδιος για θέματα Σύγχρονου Πολιτισμού, Νικόλας Γιατρομανωλάκης, εγκαινιάζοντας το Περίπτερο και καλωσορίζοντας το κοινό αναφέρθηκε στα πολλά διαφορετικά στοιχεία που γεφυρώνει αυτό το έργο : «Είναι ένα πολιτικό έργο, ένα γενναίο έργο, αλλά και ένα κατεξοχήν Ελληνικό έργο. Έχει βαθιές ρίζες που πάνε 25 αιώνες πίσω, έχοντας όμως ένα απολύτως σύγχρονο βλέμμα στραμμένο στο σήμερα, ενώ αντανακλά ακόμα και την ιδιαίτερη αίσθηση του χιούμορ που μας χαρακτηρίζει συχνά ως Έλληνες», σημείωσε.

Τα δυστοπικά θέματα στα οποία κάνει μνεία ο Υφυπουργός γίνονται για την Λουκία Αλαβάνου μια ουτοπική εξερεύνηση, ένα προσωπικό βίωμα το οποίο με μια σύγχρονη τεχνολογική θέαση, επαναπροσδιορίζει την έννοια της «παρατήρησης» μειονοτικών ομάδων  μέσω της υποκειμενικότητας της τέχνης και της τεχνολογίας. Αυτό που συμβαίνει στο  Ελληνικό περίπτερο  βιώνεται ως εικονική πραγματικότητα εμβύθισης.  Ο πρωταγωνιστής, ο πρώην βασιλιάς της Θήβας,  είναι τυφλός και εξόριστος το ίδιο και οι Ρομά που κατοικούν στη Νέα Ζωή.

Η Λουκία Αλαβάνου περιέγραψε μεταξύ άλλων πώς βρέθηκε στην κοινότητα της Νέας Ζωής Ασπροπύργου. «Σύντομα μαγεύτηκα από τις δυστοπικές εικόνες ενός από τα πιο σκληρά γκέτο στην Ελλάδα, και όσο ερχόμουν πιο κοντά στην κοινότητα άρχισα να νιώθω σαν τον Οιδίποδα, ήμουν ένας ξένος στην κοινότητα, και βίωνα κάτι σαν αντίστροφο ρατσισμό, καθώς ήταν η δικιά μου σειρά να είμαι ξένος»

Διαφαίνεται πως οι επιρροές της καλλιτέχνιδος – το θέατρο του παραλόγου, ο Αντονέν Αρτό και το θέατρο της σκληρότητας – είναι η οπτική της στην αντίληψη περί οχληρών συνθηκών ζωής και για την ίδια την έννοια της γκετοποίησης και της περιθωριοποίησης. Ο έκπτωτος άναξ βρίσκεται εκ νέου στον Κολωνό και η γραμμική αφήγηση της τραγικότητας επανέρχεται στο παρόν. Και οι πραγματικοί Ρομά γίνονται μέσα από μια άρτια, τεχνολογικά, πραγματικότητα, οι τέλειοι ηθοποιοί της ίδιας τους της μοίρας.

Η ταινία σαφώς  εγείρει καίρια ερωτήματα ως προς την έννοια του τόπου, του χώρου και της ουτοπίας και φέρνει στο νου τα λόγια του Γάλλου φιλοσόφου Μισέλ Φουκώ στο δοκίμιο «Περί αλλοτινών χώρων» (1967) , ο οποίος αναφέρει : «Δεν ζούμε μέσα σε ένα κενό, που μπορεί να χρωματιστεί με διάφορες αποχρώσεις, αλλά σε ένα σύνολο από σχέσεις που προσδιορίζουν απαράβατες θέσεις και σε καμία περίπτωση υπερκείμενες μεταξύ τους». Σίγουρα  το  βίντεο «Στον δρόμο για τον Κολωνό» είναι η σχεδόν απρόσκοπτη ανάμειξη μυθοπλασίας και γεγονότων κι  αμφισβητεί τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν τις σημερινές υπερπολιτικοποιημένες πραγματικότητες μας. Και αναμφισβήτητα οι έννοιες και οι αξίες που πραγματεύεται, η μετανάστευση, ο εκτοπισμός, οι μειονότητες, τα ανθρώπινα δικαιώματα, η χρήση της τεχνολογίας, όπως ανέφερε στην ομιλία του ο κύριος Γιατρομανωλάκης ταράζουν εννοιλογικά και αισθητικά το αρραγές οικοδόμημα της πολιτιστικής ταυτότητας της Δύσης.

Από την άλλη όμως μέσα στη δυστοπία που χτίζει με τεχνολογικούς διαύλους η Αλαβάνου ορίζει την περιβολή του ΄όλου’ από ένα ουτοπικό άκρως ονειρικό πλαίσιο, τη ζωτική, ελπιδοφόρα αρχιτεκτονική και το οπτικο-ακουστικό κέλυφος, τις καρέκλες του οραματιστή αρχιτέκτονα Τάκη Ζενέτου.

Το αποτέλεσμα είναι καθηλωτικό αλλά τελικά πόσο δραματική μπορεί να καταστεί η ενσυναίσθηση του θεατή στο μεταίχμιο μεταξύ θεατρικότητας και πραγματικότητας; Ενέχει η «δαιμονική» ατμόσφαιρα του έργου, μια λύση, ένα αποτέλεσμα, την κάθαρση; Η΄μήπως η κοινότητα της Νέας Ζωής Κολωνού οφείλει να αποδεχτεί τη μοίρα της παρόμοια με την κατάληξη του τραγικού τυφλού Οιδίποδα;

Οι ζωές και οι μοίρες των μειονοτήτων είναι ένα θέμα που απασχολεί κοινωνικοπολιτικά τους Έλληνες καλλιτέχνες. Η εικαστικός Μαρία Παπαδημητρίου, η οποία εκπροσώπησε τη χώρα μας στην Μπιενάλε της Βενετίας με το έργο «Αγριμικά» στην 56η Μπιενάλε της Βενετίας το 2015, εργάστηκε χρόνια στο έργο της Τ.Α.Μ.Α. σε μια παραμελημένη περιοχή της δυτικής Αττικής που χρησιμοποιείται ως χώρος διαμονής για νομαδικούς πληθυσμούς όπως οι τσιγγάνοι και οι Βλαχορουμάνοι σε συνεργασία με ομάδες αυτών.

Ό,τι και να κάνει κανείς σήμερα δεν μπορεί να είναι ουδέτερος», σημείωσε η η διευθύντρια πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση Αφροδίτη Παναγιωτάκου κι επισημαίνει επίσης ότι «Οταν μιλάμε για το έργο εικονικής πραγματικότητας “Αναζητώντας τον Κολωνό” της Λουκίας Αλαβάνου, μιλάμε περί τέχνης και όχι τεχνολογίας. Αυτό που προκύπτει με αυτά τα νέα εργαλεία, τα νέα ειρηνικά όπλα που λέγονται Virtual Reality, Augmented Reality και Extended Reality, είναι ότι μας δίνουν τη δυνατότητα μιας εμπειρίας, μοναχικής ως προς τη θέασή της, αλλά απογειωτικής ως προς τη δύναμή της.

Γνωρίζοντας τη βαθιά κοινωνική ματιά εξερεύνησης του ευρύτερου έργου της εικαστικού Λουκίας Αλαβάνου είναι καταφανές ότι  σε καμία περίπτωση δεν επιβάλλεται  το φολκλορικό εθνογραφικό ύφος ενός απλού κοινωνικοπολιτικού ντοκιμαντέρ.
Παρ’όλα αυτά όμως φαντάζει οξύμωρο και ειρωνικό πως όταν μιλάμε για την τραγικότητα της μοίρας στο βάθος των αιώνων αλλά και την περιθωριοποίηση ανθρώπων και νομάδων του σήμερα, η θέαση και η εμπειρία της να φαντάζει μοναχική.

Εκεί ανοίγουμε εκ νέου το θέμα της συλλογικής θέασης και μνήμης και της πολιτικής ευθύνης του καθενός από εμάς έναντι μιας ευθύνης προσωπικής και τελικά ιδιωτικής. ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌  ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌ ‌

Η ταινία εικονικής πραγματικότητας «Αναζητώντας τον Κολωνό» της Λουκίας Αλαβάνου εκπροσωπεί την Ελλάδα στη διεθνή καλλιτεχνική έκθεση Μπιενάλε της Βενετίας, με την υποστήριξη του Onassis Culture.

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΕΚΘΕΣΗΣ

Καλλιτέχνις
Λουκία Αλαβάνου
Επιμελητής
Heinz Peter Schwerfel
Βοηθός Επιμελητής
Φαίδωνας Γιαλής
Ερευνητικός Σύμβουλος
Γιώργος Τζιρτζιλάκης
Συνεργάτης Επιμελητής
Γιάννης Αρβανίτης
Αρχιτεκτονική Σύλληψη
AREA – Architecture Research Athens
Αρχιτεκτονική Μελέτη και Σχεδιασμός Εγκατάστασης
Korres Engineering
Ηχητικός Σχεδιασμός
Μανώλης Μανουσάκης
Σύμβουλος Παραγωγής
Χριστίνα Πηγάκη
Εκτελεστική Παραγωγός
Δέσποινα Μουζάκη
Οργάνωση Παραγωγής
Όλγα Χατζηδάκη

Επίτροπος
Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου (εκπροσωπούμενη από τη Διευθύντρια, Καθηγήτρια Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα)

Η έκθεση διοργανώνεται με την υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, με φορέα υλοποίησης την Εθνική Πινακοθήκη.

Credits: Still From “on The Way To Colonus”, Vr360, Loukia Alavanou, 2021 Produced By VRS, The First Edition Of The Film Was Powered By Onassis Culture And Is Part Of