Μία από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες των βιβλιοθηκών και της διανόησης της εποχής μας, η Έλλη Δρούλια — πρώην διευθύντρια της Βιβλιοθήκης της Βουλής των Ελλήνων — ετοιμάζεται την Πέμπτη 27 Νοεμβρίου να παρουσιάσει τη χαϊκού ποιητική συλλογή της, Αόριστες Ανάσες, στο βιβλιοπωλείο Λεξικοπωλείο.Με αυτή την ευκαιρία, η καταξιωμένη ιστορικός και φιλόλογος παραχώρησε συνέντευξη στο Days of Art in Greece για την αγαπημένη ιαπωνική ποιητική φόρμα, τη θέση της Ελλάδας στον «δυτικό κανόνα» και το πολύπλευρο έργο της.

Days of Art in Greece: Την ερχόμενη Πέμπτη πρόκειται να γίνει παρουσίαση στο βιβλιοπωλείο Λεξικοπωλείο, της ποιητικής συλλογής σας με τίτλο Αόριστες Ανάσες γραμμένη σε φόρμα χαϊκού.  Γιατί επιλέξατε αυτή τη λιτή και δύσκολη γραφή για να εκφραστείτε;

Κατά καιρούς δοκιμάζω διάφορες φόρμες σκέψης, οπτικής του κόσμου και γραπτής απόδοσης. Οι σύντομες με προτιμούν. Μπορεί αυτό να συμβαίνει γιατί νομίζω πως είμαι πιο εκπαιδευμένη σε αυτές ή ίσως γιατί η «έκθεση» είναι ή μοιάζει να είναι μικρότερη. Μικρότερη, πιο κρυπτική. Στις σύντομες φόρμες των γνωμικών, αποφθεγμάτων, ρητών και επιγραμμάτων αλλά και στις μαντινάδες, αντικείμενο δεν είναι μια σκέψη, μια εικόνα, μια αίσθηση, όπως συμβαίνει με το ιαπωνικό είδος των χαϊκού.

D.A: Ποιο είναι το μυστικό άγγιγμα του είδους αυτού του λόγου που καταφέρνει σε τόσο μικρό διάστημα στίχων να μεταφέρει τόση μεγάλη σοφία;

Η μορφή των χαϊκού με προσέλκυσε, μια ματιά σε μία ανάσα, ένα αίσθημα αόριστο από κάτι συγκεκριμένο. Αφήνει χώρο για προσωπικές προεκτάσεις, συνομιλώντας με τις ποιητικές αράδες. Με μεγάλη οικονομία άρα με ακρίβεια στην χρήση λέξεων. Δεν είναι γραμμένα και τα 69 στον ίδιο χρόνο. Στον ίδιο χρόνο τα επέλεξα, τα έβαλα σε σειρά, να αποκτήσουν ένα νοερό νόημα. Να διαβάζονται με μια αναπνοή. Ο τίτλος έχει την λέξη «ανάσες», προσδιορισμένες από το αόριστο, το αχνό.

Έργο εξωφύλλου: Μαρία-Λουκία Μητράκου, Νυχάκι, 2024

D.A: Σύμφωνα με το Niall Ferguson ο ιαπωνικός λαός λέγεται δυτικός και έχει καταφέρει, παίρνοντας μαθήματα από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και αντιγράφοντας τα θετικά της Δύσης να πρωταγωνιστεί σήμερα σε όλους τους τομείς, από την τεχνολογία και την αρχιτεκτονική μέχρι τη μόδα και την αισθητική. Ποια είναι η δική σας άποψη;

Ισχύει. Πρωταγωνιστεί αξιοθαύμαστα. Ο ιαπωνικός λαός κατάφερε μετά από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τις απερίγραπτες απώλειες που βίωσε, την σκληρότητα που έδειξε με την σειρά του, να αναδυθεί υποδειγματικά, σε όλους τους τομείς, της επιστήμης, των γραμμάτων και των τεχνών, και όλων των εφαρμοσμένων και πρακτικών πεδίων. Ενώ έχει αφήσει τις παλαιότερες πατροπαράδοτες κοινωνικές δομές, κατάφερε να προσαρμοστεί στον σύγχρονο κόσμο, διατηρώντας, ισορροπώντας αξίες που καθόρισαν την πορεία του στον χρόνο. Έχει να συνεισφέρει προτάσεις για το παρόν και το μέλλον των ανθρώπων. Με ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρακολουθώ τον τρόπο που φροντίζει τις νέες γενιές και τις δεξιότητες που καλλιεργεί.

D.A: Έχετε συγγράψει και άλλα βιβλία, Ρωμανός ο ψηφωτής της Ραβέννα και άλλες Βυζαντινές διηγήσεις,  Το πιάνο και άλλα οικογενειακά σχεδιάσματα, παρακολουθώντας την καθημερινότητα και την αστική ανάπτυξη στη βυζαντινή περίοδο στη Ραβέννα αλλά και τη πρόσφατη νεωτερική και μετανεωτερική εποχή στη χώρα μας. Ποια είναι τα συμπεράσματα σας;

Ο Ρωμανός ο ψηφωτής και άλλες βυζαντινές διηγήσεις τοποθετείται στην βυζαντινή εποχή, την μεσαιωνική. Παρακολουθεί την Βυζαντινή Αυτοκρατορία σε διαφορετικές χρονικές στιγμές μιας και η διάρκειά της ξεπερνά την χιλιετία και διάφορους τόπους που κατείχε, μέσα από τις ζωές τεχνιτών, ενός ψηφωτή από την Κωνσταντινούπολη που δραστηριοποιείται στην Ραβέννα της Ιταλίας, μιας υφάντρας από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, ενός ζωγράφου από την Κρήτη, του αρχοντόπουλου από την Θεσσαλονίκη που βιώνει την πτώση της Κωνσταντινούπολης. Προσπαθεί να δείξει τις κινητικότητες, τις αστάθειες της ζωής αλλά συγχρόνως την δύναμη της δημιουργίας που συνδέεται με τα επιτεύγματα της εποχής της.

Στο Πιάνο και άλλα οικογενειακά σχεδιάσματα αντλώ τα πρόσωπα από την οικογένειά μου, και ειδικότερα από την γενιά του παππού μου. Το βιβλίο συνδέεται με την ιστορία των ατόμων που δρουν στην μεγαλύτερη εικόνα του χρόνου που έδρασαν, στις αρχές του 20ού αιώνα.

Και στις δύο περιπτώσεις, είτε ως μυθοπλασία είτε ως υπαρκτά πρόσωπα οικογενειακής μνήμης, είναι ιστορίες που ανήκουν στην μικροϊστορία, δηλαδή δεν βρίσκονται στα κέντρα αποφάσεων. Αντίθετα, υφίστανται τις συνέπειες αυτών των αποφάσεων και καλούνται να τοποθετηθούν απέναντι σε αυτά, να επιλέξουν, να ζήσουν στο πλαίσιο που αλλάζει και διαμορφώνεται με διαφορετικούς όρους.

D.A: Ζούμε πράγματι ως πολίτες κάτοικοι σε μια γερασμένη ήπειρο;

Γερασμένη. Μα και θεωρητικά πιο έμπειρη, με πολλά επιτεύγματα και συσσωρευμένη γνώση που, ιδανικά, μπορεί να τεθεί στην υπηρεσία του ανθρώπου, προς όφελος του ανθρώπου, με τις αξίες του ελεύθερου λόγου, της δικαιοσύνης, της αλληλοκατανόησης.

Στην Ευρώπη, την λεγόμενη Δύση προσβλέπουν για ένα καλύτερο μέλλον όσοι φεύγουν από τις πατρίδες τους.

D.A: Τι θα μπορούσε να υποστηριχθεί ως αναλλοίωτη αξία του δυτικού κόσμου σε μια εποχή άκρατης ευμάρειας και ένα δεδομένο διαδικτυακό κόσμο χωρίς σύνορα και χωρίς όρια; 

Η εποχή της άκρατης ευμάρειας μοιάζει να έχει τελειώσει. Οι πόροι, κάθε είδους πόροι, δεν είναι ανεξάντλητοι και η διαχείρισή τους θα πρέπει να σχεδιάζεται μακροπρόθεσμα ώστε να διανέμονται στον χρόνο, στον χώρο και στους ανθρώπους με υψηλό αίσθημα δικαίου και «ανθρωπιάς».

Ο διαδικτυακός κόσμος είναι μια επανάσταση που έχει ξεκινήσει και δεν ξέρουμε πού ακριβώς οδηγεί. Μόνο να εικάσουμε ή να φανταστούμε μπορούμε. Για το μέλλον που έρχεται ακάθεκτο έχουν γραφεί πολλά. Από αυτά, κατά καιρούς, πολλά έχουν επαληθευτεί, άλλα έφεραν χειρότερες εκδοχές.

Η Τέχνη σε όλες της τις μορφές εικονίζει, απεικονίζει, ευαισθητοποιεί, προειδοποιεί.

Ο δυτικός κόσμος έχει στο κέντρο του τον Άνθρωπο και τις κοινωνικές αξίες του. Αυτός ο Άνθρωπος καλείται να σεβαστεί τον εαυτό του, τους συνανθρώπους του, το φυσικό του περιβάλλον και το περιβάλλον που ο ίδιος δημιούργησε.

D.A: Πώς και πότε γνωρίσατε τον ιαπωνικό πολιτισμό;

Ήμουν ανέκαθεν αναγνώστρια βιβλίων και παρατηρήτρια του περιβάλλοντός. Ως αναγνώστρια δοκιμάζω να διαβάζω όσα πιο πολλά λογοτεχνικά είδη, με ενδιαφέρον προς όλους τους πολιτισμούς, γεωγραφικά, παλαιούς και νέους. Νομίζω ότι οι αναγνώσεις με τρέφουν και με παρηγορούν. Ο ιαπωνικός πολιτισμός, η Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου, η Άπω Ανατολή με την ευρύτητα που δεν μου ήταν ξεκάθαρη όταν ήμουν μικρή, μέρη εξωτικά στα μάτια ενός μικρού παιδιού, μου προξενούσαν μεγάλη αίσθηση: το σχεδόν διάφανο σερβίτσιο του τσαγιού της γιαγιάς μου, πίσω από το τζάμι της βιτρίνας με άλλα πολύτιμα αντικείμενα που ρητά απαγορευόταν να πιάσουμε, μόνο να τα κοιτάζουμε επιτρεπόταν, οι ζωγραφιές τοπίων και αλλιώτικων ανθρώπων ντυμένων με όμορφα υφάσματα που συνόδευαν παραμύθια και ιστορίες, τα μαγικά ιδεογράμματα, το μοναδικό και σαγηνευτικό μουσείο ασιατικής τέχνης στην Κέρκυρα, ο κόσμος των σαμουράι στον κινηματογράφο, ο Λευκάδιος Χερν, οι μεταφράσεις στα ελληνικά…

D.A: Ο ρόλος των μεγάλων βιβλιοθηκών της χώρας, είναι και άσκηση κοινοβουλευτικής αλλά και πολιτιστικής διπλωματίας…

Είναι αλήθεια ότι οι βιβλιοθήκες, χώροι εφαρμοσμένης δημοκρατίας μιας και η πρόσβαση στα αγαθά τους είναι ανοικτή και αξιοποιήσιμη προς όλες και όλους χωρίς εξαιρέσεις, είναι σε θέση να παίξουν σύνθετους ρόλους. Η γνωριμία με πολιτισμούς, η ανάδειξη ομοιοτήτων μα και διαφορών, η πολυπολιτισμικότητα και οι ποικίλοι τρόποι έκφρασης και συγκρότησης των ανθρώπων, είναι δυνατόν να περνούν συστηματικά μέσα από τις βιβλιοθήκες. Γίνεται μια προσπάθεια προς αυτήν την κατεύθυνση στα ετήσια φεστιβάλ βιβλίου, στην Φρανκφούρτη, την Θεσσαλονίκη αλλά και αλλού, όπου κάθε χρόνο τιμάται και μια διαφορετική χώρα.

D.A: Πώς θα βλέπατε το ρόλο των δημόσιων βιβλιοθηκών της χώρας σήμερα σε ένα ιλιγγιώδους ανάπτυξης διαδικτυακό περιβάλλον;

Νομίζω ότι στην περίπτωση των βιβλιοθηκών σημαντική είναι η διασύνδεση μεταξύ τους, ώστε το «κεφάλαιο» των πληροφοριών και των κειμένων να εντοπίζεται με ακρίβεια και ευκολία. Τα σύγχρονα τεχνολογικά εργαλεία επιτρέπουν την άμεση ανταπόκριση και ξεπερνούν τα γεωγραφικά όρια των κρατών. Υπάρχουν, βέβαια, και δυσκολίες, κίνδυνοι και αστοχίες, όπως είναι η κακόβουλη τροφοδοσία του διαδικτύου, με ψευδείς ειδήσεις, ανακρίβειες, παραποιημένα νέα, χαλκευμένα κείμενα και αποδόσεις τους, οπότε οι συνεργασίες, η στρωτή και οργανωμένη επικοινωνία, αποτελούν απαραίτητες προϋποθέσεις για την διαφύλαξη της εγκυρότητας του περιεχομένου του διαδικτύου, την έγκυρη ανάπτυξή του, την επιδιωκόμενη ακρίβειά του.

D.A: Ποια είναι η θέση των ελληνικών γραμμάτων στην παγκόσμια επιστημονική κοινότητα, σε μια χώρα πρόσφατα λαβωμένη, με μια γλώσσα πολύ μικρής αναγνωρισιμότητας;

Μπορεί η ελληνική γλώσσα να μιλιέται από έναν μικρό πληθυσμό, όμως σημαντικά κείμενα της επιστήμης και κλασικά της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας αποτελούν την βάση, την υποδομή της παγκόσμιας επιστήμης και γραμματείας, με τα οποία συνδιαλεγόμαστε αέναα. Το ελληνικό αλφάβητο είναι πρόγονος και άλλων συστημάτων γραφής, όπως είναι το λατινικό και το κυριλλικό. Ελληνικά στοιχεία χρησιμοποιούνται και στα μαθηματικά. Νομίζω ότι θα πρέπει να επισημαίνεται σε κάθε περίπτωση και να γίνει συνείδηση πως δεν θα πρέπει να χαθεί αυτός ο κρίκος της Ιστορίας, του γραπτού λόγου, μαζί με τον πληθυσμό που επικοινωνεί και εξελίσσει την ελληνική γλώσσα.

D.A: Μπορούμε να ενταχθούμε στο δυτικό λογοτεχνικό κανόνα;

Η Ελλάδα είναι ενταγμένη στον δυτικό πολιτισμό, τον «καταναλίσκει» και τον «παράγει».

Και όταν λέγεται ότι κυκλοφορούν περισσότερα βιβλία από όσα αναλογούν στον ελληνικό πληθυσμό, στο βάθος χαίρομαι γιατί είναι η εξάσκηση, η πρακτική, ο διάλογος μεταξύ βιβλίων, συγγραφέων και των αναγνωστών τους, που κινεί την δημιουργία. Όλοι μαζί πλάθουν τις προϋποθέσεις ώστε να επινοηθεί, αυτό που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί, κλασικό έργο ή αριστούργημα.

D.A: Εδράζεται η οικονομία της γνώσης στις βιβλιοθήκες;

Η οικονομία εδράζεται στους ανθρώπους όσο πιο βαθιά ενήμεροι και διαβασμένοι, γεμάτοι εικόνες, ήχους, εμπειρίες και φαντασία είναι οι άνθρωποι τόσο πιο δραστήριοι, φιλοπερίεργοι, καλλιεργημένοι, «ανοικτοί» γίνονται, αποκτούν κριτική σκέψη. Είναι εκείνοι που πρωτοστατούν, που εντοπίζουν θέματα, εξερευνούν λύσεις και εκφράζουν απόψεις. Εφόσον οι βιβλιοθήκες είναι οργανωμένες δεξαμενές πληροφοριών και συγκέντρωσης κατακτημένων γνώσεων, προσφέρουν στους ανθρώπους τα ερεθίσματα, την πληροφόρηση, τα επιχειρήματα, εργαλεία για περαιτέρω ανάπτυξη.

*Ευχαριστούμε θερμά την κυρία Έλλη Δρούλια για την παραχώρηση της συνέντευξης.