Ένα από τα ουσιώδη χαρακτηριστικά μιας βιώσιμης πόλης πρέπει να είναι η δυνατότητα αντιμετώπισης πολλαπλών μορφών αβεβαιότητας για το μέλλον.

Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, το 56.2% του παγκόσμιου πληθυσμού πλέον ζει σε αστικά κέντρα, ποσοστό που αναμένεται να φτάσει το 70% μέχρι το 2050. Όπως και σε πολλές άλλες ιστορικές περιόδους, η ραγδαία αυξανόμενη αστικοποίηση έρχεται με πλήθος προβλημάτων και προκλήσεων -η αστική εξάπλωση χωρίς πολεοδομικό σχεδιασμό, το φαινόμενο της αστικής «θερμικής νησίδας», και η επιδείνωση της ποιότητας του αέρα είναι μόνο μερικά από αυτά-, γεγονός που προκαλεί ιδιαίτερο προβληματισμό και μας επαναφέρει στη συζήτηση περί βιωσιμότητας και αειφόρου ανάπτυξης και αστικού σχεδιασμού.

Η ανάγκη εξυγίανσης της οικοδομικής μάζας και του κτισμένου περιβάλλοντος μειώνοντας τις βλαβερές επιδράσεις και δημιουργώντας συνθήκες  λειτουργικής, υγιούς και ποιοτικής διαβίωσης δεν είναι νέα, επισημαίνεται μέχρι και σε κείμενα της Αγίας Γραφής (Δευτερονόμιον ΧΧΙΙΙ, 12-13), όπου σε συνδυασμό με τις απαιτήσεις υγιεινής της εποχής τίθενται και ζητήματα αισθητικής αναβάθμισης. Αυτό το αίτημα εξυγίανσης επισημαίνει και ο καθηγητής Γ. Π. Λάββας στην έκδοση «Ζητήματα Πολιτιστικής Διαχείρισης», αίτημα που καθίσταται επιτακτικό πλέον, καθώς οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής και οι βλαβερές ανθρωπογενείς επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον εντείνονται και χρήζουν επείγουσας αντιμετώπισης.

Δημιουργικές προτάσεις λύσεις γι αυτά τα προβλήματα προτείνονται από αρχιτέκτονες, μηχανικούς και ειδικούς επιστήμονες σε όλο τον κόσμο, δοκιμάζονται αρχικά σε μικρή κλίμακα και αναμένεται να υιοθετούνται σε όλο και μεγαλύτερο βαθμό. Μια τέτοια προσπάθεια και ένα εξαιρετικό παράδειγμα ‘βιώσιμης πόλης’ είναι αυτή τη στιγμή η Κοπεγχάγη, η οποία έχει μάλιστα στόχο να αποκτήσει ουδέτερο ισοζύγιο άνθρακα μέχρι το 2025, και στους δρόμους της ήδη κινούνται πέντε φορές περισσότερα ποδήλατα από ό, τι αυτοκίνητα.

Τα οδικά δίκτυα και οι συγκοινωνίες είναι πράγματι ένα ιδιαίτερα σημαντικό μέρος του αστικού σχεδιασμού και των υποδομών. Είναι γενικά αποδεκτό το ότι οι πόλεις στις οποίες επιθυμεί κανείς να ζει ή έστω να επισκέπτεται, είναι κατά κύριο λόγο πόλεις στο οποίες μπορεί να κινηθεί άνετα με τα πόδια. Ένας πολεοδομικός σχεδιασμός που διευκολύνει το περπάτημα, σε συνδυασμό με καλές δημόσιες συγκοινωνίες και δίκτυα ποδηλατοδρόμων, συμβάλλει στη μείωση των αυτοκινήτων, των κυκλοφοριακών συμφορήσεων και των καυσαερίων στα κέντρα των μεγάλων πόλεων, και άρα και στη συνολική αισθητική και λειτουργική τους αναβάθμιση.

Από το θέμα του βιώσιμου σχεδιασμού και ανάπτυξης δεν θα μπορούσε να λείπει το ζήτημα της ενέργειας: οι μέθοδοι αξιοποίησης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, τα ‘ευφυή δίκτυα’ ηλεκτρικής ενέργειας, τα μικρο-δίκτυα τοπικής παραγωγής ενέργειας, και οι μέθοδοι θέρμανσης και ψύξης χωρίς την ανάγκη ορυκτών καυσίμων εξελίσσονται διαρκώς πλέον. Η Κοπεγχάγη αποτελεί καλό παράδειγμα και σε αυτόν τον τομέα, καθώς διαθέτει ένα σύστημα θέρμανσης που αξιοποιεί τη θερμότητα που παράγεται κατά την παραγωγή ηλεκτρισμού (και το 99% των κτιρίων της πόλης είναι συνδεδεμένο στο σύστημα αυτό) ενώ αξιοποιεί και το νερό του λιμανιού της πόλης στο σύστημα ψύξης της.

Μια τρίτη κατηγορία προτάσεων/λύσεων που μπορεί να συμβάλλει και σε όλα τα παραπάνω είναι ο ρόλος του πράσινου στης πόλεις και η ανάπτυξη της πράσινης αρχιτεκτονικής. Ο ρόλος του πράσινου στην αντιμετώπιση των υψηλότερων θερμοκρασιών που αναπτύσσονται στις πόλεις είναι αδιαμφισβήτητος, σίγουρα με τη μορφή πάρκων και δέντρων κατά μήκος των δρόμων αλλά ακόμα περισσότερο με πράσινες στέγες και κατακόρυφους κήπους· με το καλύτερο παράδειγμα και πρόταση για τη γενίκευση αυτής της πρακτικής να αποτελεί το ‘κατακόρυφο δάσος’ (‘Bosco Verticale’) που ολοκληρώθηκε το 2014 στο Μιλάνο.

Πέρα όμως από τις συγκεκριμένες πρακτικές και προτάσεις, σε μια γενικότερη ανάλυση της έννοιας της βιωσιμότητας και της αειφορίας στον αστικό σχεδιασμό, ο καθηγητής Rob Roggema καταλήγει, μεταξύ άλλων, στο συμπέρασμα ότι ένα από τα πιο ουσιώδη χαρακτηριστικά μιας ‘βιώσιμης πόλης’ πρέπει να είναι η δυνατότητα αντιμετώπισης πολλαπλών μορφών αβεβαιότητας για το μέλλον: από την ανεξέλεγκτη αστικοποίηση ή τη συνειδητή μετάβαση προς μια πράσινη οικονομία μέχρι φαινόμενα όπως η κλιματική αλλαγή και η μετανάστευση. Παράλληλα, ωστόσο, μπορεί να υποστηριχθεί πως και η ίδια η έννοια της βιωσιμότητας και οι πρακτικές που καθιστούν μια πόλη βιώσιμη αλλάζουν από μια ιστορική περίοδο σε μια άλλη, όπως αλλάζει και η μορφή της οικονομίας, γι αυτό και χρειάζεται διαρκής ενασχόληση με όλα τα παραπάνω με στόχο την ανάδειξη των εκάστοτε καλύτερων λύσεων -διατηρώντας πάντα την προσαρμοστικότητα που απαιτούν οι αλλαγές και η αβεβαιότητα για το μέλλον.

Γι αυτό είναι απαραίτητη η συνεχής εκπαίδευση και κατάρτιση των επιστημόνων σε αυτούς τους επαγγελματικούς τομείς -που αναμένεται να έχουν μεγάλη ζήτηση στο εγγύς μέλλον- όπως γίνεται ήδη στη χώρα μας μέσω μεταπτυχιακών προγραμμάτων όπως «Χωρικός Σχεδιασμός για Βιώσιμη και Ανθεκτική Ανάπτυξη» στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, «Σχεδιασμός και Κατασκευή Τεχνικών Έργων» στο Διεθνές Πανεπιστήμιο Ελλάδος, «Ανθρωπογεωγραφία, Ανάπτυξη και Σχεδιασμός του Χώρου» στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, και «Γεωεπιστήμες και Περιβάλλον» και «Αρχιτεκτονική και Αστικός Σχεδιασμός» στο Πανεπιστήμιο Πατρών.

Η χρήση της πληροφορικής και των νέων τεχνολογιών είναι πλέον απαραίτητη στους παραπάνω τομείς, και έχει οδηγήσει στη δημιουργία νέων γνωστικών πεδίων που καλύπτονται από μεταπτυχιακά προγράμματα όπως «Γεωγραφία και Εφαρμοσμένη Γεωπληροφορική» στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου και «Γεωχωρικές Τεχνολογίες» στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής.

Τέλος, καθώς το θέμα της ενέργειας έχει ιδιαίτερα σημαντική θέση στον βιώσιμο σχεδιασμό του χώρου και των υποδομών, δεν θα μπορούσαν να λείπουν τα σχετικά μεταπτυχιακά προγράμματα, όπως «Συστήματα Αξιοποίησης Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας» στο Διεθνές Πανεπιστήμιο Ελλάδος, «Διαχείριση και Βελτιστοποίηση Ενεργειακών Συστημάτων», «Διοίκηση και Μεταφορά Φυσικού Αερίου και Πετρελαίου», «Ενεργειακά και Περιβαλλοντικά Έργα» στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, και «Φυσικό Αέριο στην Ενεργειακή Μετάβαση» και «Ενεργειακές Τεχνολογίες και Αειφόρος Σχεδιασμός» στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.

Πηγές:

The future of sustainable urbanism: a redefinition
What Makes a City Thrive
Is Copenhagen the World’s Most Sustainable City?
7 principles for building better cities | Peter Calthorpe
Sustainability in Urban areas
Small Cities, Big Challenges
3 Cool Ways to Cool Our Cities

Εκθέσεις:

Βιβλία σχετικά με τα παραπάνω θέματα: