Παρατηρείται ένα μεγαλύτερο ενδιαφέρον προς την εκπαίδευση, την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση αλλά και τον θεραπευτικό ρόλο της τέχνης

Η επίδραση της πανδημίας όσον αφορά στην επίσπευση της εισόδου της χώρας στην ψηφιακή εποχή αποτυπώνεται και στην πρόσφατη ανακοίνωση του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, σχετικά με την απόφαση επιχορήγησης 1.047.000€ για την ενίσχυση του κλάδου των εικαστικών και για δράσεις Μουσείων. Το ποσό των 937.000 ευρώ διατίθεται σε 39 δράσεις μουσείων, πινακοθηκών και συλλογών σύγχρονου πολιτισμού, ενώ 110.000 ευρώ θα διατεθούν σε 16 από τους φορείς που κατέθεσαν προτάσεις ανάπτυξης ερευνητικού έργου με αντικείμενο τα εικαστικά και διατομεακά ή διακαλλιτεχνικά έργα.

Όσον αφορά τις προτάσεις ανάπτυξης ερευνητικού έργου, παρατηρείται ένα μεγαλύτερο ενδιαφέρον προς την εκπαίδευση, την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση αλλά και τον θεραπευτικό ρόλο της τέχνης, όπως φαίνεται και από τα έργα της ΜΚΟ Eyes of Light «Τέχνη στην Υγεία: Σύγχρονη εικαστική δημιουργία με κοινωνικό προσανατολισμό και συμμετοχικές καλλιτεχνικές πρακτικές προς όφελος των ασθενών» και της Πρωτοβουλίας Σύγχρονης Τέχνης της Polyeco (Polyeco Contemporary Art Initiative PCAI). Το πρώτο αποτελεί ένα έργο διερεύνησης των δυνατοτήτων ενσωμάτωσης της τέχνης στο χώρο της υγείας, με στόχο την αξιοποίηση προς όφελος των ασθενών της ευεργετικής ιδιότητας της καλλιτεχνικής πρακτικής. Η δραστηριοποίηση της PCAI για την ανάπτυξη μιας διεθνούς συλλογής έργων σύγχρονης τέχνης με περιβαλλοντικό πρόσημο αξιοποιεί επίσης την τέχνη, κυρίως με τη μορφή video art, με στόχο την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση του κοινού σε περιβαλλοντικά και κοινωνικά ζητήματα, με προτεραιότητα τη διοργάνωση εκπαιδευτικών προγραμμάτων για παιδιά.

Οι επιχορηγήσεις δράσεων μουσείων και πινακοθηκών επικεντρώνονται κυρίως σε έργα ψηφιοποίησης εκθέσεων, δημιουργίας και εκσυγχρονισμού ιστοσελίδων μουσείων, αλλά και δράσεις εισαγωγής πολυμεσικών εφαρμογών στις φυσικές εκθέσεις και περαιτέρω ανάδειξης του υλικού τους μέσω εικονικής και επαυξημένης πραγματικότητας. Παρατηρείται κι εδώ ένα μεγαλύτερο ενδιαφέρον προς την ενίσχυση του εκπαιδευτικού ρόλου των μουσείων, καθώς αρκετά από τα επιδοτούμενα έργα στοχεύουν στον επαναπροσδιορισμό της σχέσης των μουσείων με το κοινό· με εκπαιδευτικά και σχολικά προγράμματα που υποστηρίζουν και ψηφιακή εξ αποστάσεως συμμετοχή, αλλά και με την αυξανόμενη υιοθέτηση διαδραστικών και βιωματικών τρόπων προβολής του υλικού των εκθέσεων, δημιουργώντας έτσι ένα περιβάλλον που επιτρέπει στον επισκέπτη να έχει ενεργό ρόλο στην εκπαιδευτική και ψυχαγωγική διαδικασία.

Χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτών των τάσεων αποτελούν τα έργα ψηφιοποίησης μέσω δημιουργίας και εμπλουτισμού ιστοσελίδων και ενίσχυσης της εξωστρέφειας φορέων όπως η Δημοτική Πινακοθήκη Ξάνθης, το Εικονικό Μουσείο Αρχείου Κουνάδη και το Μουσείο Φωτογραφίας «Χρήστος Καλεμκερής», για το οποίο ενδέχεται να σχεδιαστεί και εικονική έκθεση σύγχρονης φωτογραφίας της Καλαμαριάς με την υποστήριξη της Clio Muse.  Προς την ίδια κατεύθυνση κινούνται και τα έργα ψηφιοποίησης και ανάδειξης της Δημοτικής Συλλογής Ελευσίνας και του Μουσείου Νεοελληνικής Τέχνης Ρόδου, με τη χρήση ολοκληρωμένων προγραμμάτων διαχείρισης και ψηφιακής διάθεσης συλλογών.

Σημαντικό είναι επίσης το επιδοτούμενο έργο του Ιδρύματος Νικόλαος Γ. Παπαδημητρίου, που αφορά μια έκδοση στην οποία θα παρουσιαστεί το πρώτο αμιγώς ψηφιακό μουσείο τέχνης της χώρας “Γεώργιος Ιακωβίδης”, που βρίσκεται στο ορεινό χωριό Χύδηρα της Λέσβου.

Μια τελευταία κατεύθυνση που παρατηρείται στα επιδοτούμενα έργα είναι η δημιουργία ‘υβριδικών’ εκθέσεων, όπως η εικαστική έκθεση με τίτλο «Επαναπατρισμός» στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Λευκαδίων, για την οποία θα παρέχεται τόσο η δυνατότητα φυσικής όσο και ψηφιακής περιήγησης.

Η γενικότερη σύγκλιση στόχων που παρατηρείται στα επιδοτούμενα έργα απεικονίζει με ακρίβεια τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία επιλέχθηκαν από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού. Το γεγονός ότι η είσοδος στην ψηφιακή εποχή είναι προτεραιότητα και πρωτεύων στόχος της κυβέρνησης δεν είναι κάτι νέο, με όσα θετικά ή αρνητικά στοιχεία μπορεί αυτό να περιλαμβάνει. Στον τομέα, ωστόσο, του πολιτισμού, οι δυνατότητες που δίνονται μέσω αυτών των επιδοτήσεων μπορούν να αποδειχτούν ιδιαίτερα ωφέλιμες, καθώς πλέον μικρότερα μουσεία και φορείς σε απομακρυσμένες και λιγότερο γνωστές περιοχές της χώρας θα έχουν τη δυνατότητα ευρείας προβολής και προσέλκυσης κοινού. Σίγουρα λοιπόν οι κινήσεις προς την εισαγωγή του χώρου του πολιτισμού στην ψηφιακή εποχή και τις δυνατότητες που παρέχει έχουν ενταθεί ιδιαίτερα το τελευταίο διάστημα, ωστόσο σίγουρα θα μπορούσαν να προχωρήσουν ταχύτερα. Μια ευρύτερη αξιοποίηση των ψηφιακών τεχνολογιών θα μπορούσε να συμβάλει ακόμα περισσότερο στην προώθηση και την επικοινωνία του πολιτιστικού αποθέματος της χώρας μας με την παγκόσμια κοινότητα.

Τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, είναι φανερή η επίδραση της πανδημίας στην ενίσχυση της ψηφιακής παρουσίας των φορέων πολιτισμού, αλλά και μια τάση επαναπροσδιορισμού του ρόλου και της λειτουργίας τους χωρίς την υποβάθμιση των φυσικών εγκαταστάσεων τους. Μουσεία όπως το Λούβρο και το Βρετανικό Μουσείο έχουν προχωρήσει στην ψηφιακή διάθεση μεγάλου μέρους των συλλογών τους, και μάλιστα το Βρετανικό Μουσείο έχει ήδη στη συλλογή του φωτογραφίες υψηλής ανάλυσης αντικειμένων που θα ήταν αδύνατο να δει κανείς με γυμνό μάτι, όπως είναι το κείμενο πάνω στη Στήλη της Ροζέτας. Παρατηρούμε, επομένως, ότι η ψηφιοποίηση έχει τη δυνατότητα να προσφέρει εντελώς νέες υπηρεσίες, και όχι μόνο διαδικτυακές εμπειρίες που μπορούν μόνο μέχρι ένα σημείο να προσεγγίσουν τη φυσική παρουσία και περιήγηση στο μουσείο.

Στο πλαίσιο της τελευταίας αυτής σκέψης, έχουν εμφανιστεί κι άλλες καινοτόμες ιδέες όσον αφορά στον ίδιο τον σχεδιασμό και την παρουσίαση των φυσικών εκθέσεων. Τα υγειονομικά μέτρα κοινωνικής απόστασης (social distancing) ενδέχεται να επηρεάσουν την αρχιτεκτονική και τον σχεδιασμό μουσείων και εκθέσεων, με έμφαση στη χρήση υπαίθριων και ημιυπαίθριων χώρων και/ή τον σχεδιασμό συγκεκριμένων διαδρομών για την αποφυγή του συνωστισμού. Μια νέα και ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα τάση αποτελούν άλλωστε και οι ‘drive-through’ εκθέσεις τέχνης, όπως οι «Drive-by-art» εκθέσεις σε μεγάλους δρόμους του Λος Άντζελες με τη συμμετοχή περισσότερων από 120 καλλιτεχνών, αλλά και η αφιερωμένη στον Βαν Γκογκ έκθεση «Gogh by Car» στο Τορόντο του Καναδά∙ μια εντυπωσιακή 35λεπτη οπτικοακουστική εμπειρία την οποία μπορούν να παρακολουθήσουν οι θεατές από τα αυτοκίνητα τους, σε συνθήκες πλήρους υγειονομικής ασφάλειας και με έναν δημιουργικό τρόπο παρουσίασης.

Τέλος, η υγειονομική κρίση που διανύουμε έχει επαναφέρει στο προσκήνιο έναν άλλο ρόλο των μουσείων· τον ρόλο τους ως θεματοφυλάκων της ιστορίας, της καταγραφής και διατήρησης της ιστορικής μνήμης. Τα μουσεία που αποτελούν το Science Museum Group και το Μουσείο Βικτωρίας και Αλβέρτου (V&A) στο Ηνωμένο Βασίλειο έχουν ξεκινήσει έργα συλλογής τεκμηρίων που αφορούν στην κοινωνική αλλαγή που επιφέρει η πανδημία.

To έργο του Science Museum Group «Collecting Covid-19» ξεκίνησε από τον Μάρτιο του 2020, με τη συλλογή υλικού σχετικού με τις αντιδράσεις προς την πανδημία στο Ηνωμένο Βασίλειο αλλά και παγκοσμίως· από την πλευρά των επιστημόνων και υγειονομικών, των κυβερνήσεων και των κρατικών μέτρων για τη δημόσια υγεία, και του κοινωνικού συνόλου γενικότερα, τόσο σε συλλογικό όσο σε ατομικό και προσωπικό επίπεδο. Από αντικείμενα όπως τα τεστ ανίχνευσης του κορωνοϊού, τον σχετικό ιατρικό εξοπλισμό, τα επίσημα κρατικά έγγραφα, μέχρι το πρώτο άδειο φιαλίδιο και σύριγγα που χρησιμοποιήθηκαν σε πρόγραμμα μαζικού εμβολιασμού, η συλλογή θα συμβάλλει στη δημιουργία ενός εκτενούς αρχείου για την πανδημία που θα επιτρέψει τη μελλοντική έρευνα, ερμηνεία και επανεξέταση, την αναζήτηση νοήματος και τη βαθύτερη κατανόηση των ιστορικών γεγονότων. Το έργο του V&A με τίτλο «Pandemic Objects» έρχεται να συμπληρώσει τα παραπάνω, καθώς αποτελεί μια διαφορετικού είδους καταγραφή της ιστορίας. Η κοινωνική αλλαγή προσεγγίζεται μέσω των καθημερινών αντικειμένων, τα οποία στο πλαίσιο της πανδημίας έλαβαν νέο νόημα και σκοπό, με στόχο τη σταδιακή δημιουργία μιας απεικόνισης της ανθρώπινης εμπειρία της πανδημίας.

Από τις ξαφνικές αλλαγές και τον πανικό της πρώτης καραντίνας, μέχρι τις αλλαγές που επέρχονται πιο σταδιακά, είναι φανερό πλέον ότι ακόμα και με μια πιθανή εξάλειψη του ιού, η επιστροφή στην πολυπόθητη ‘κανονικότητα’ δεν θα είναι επιστροφή στο 2019. Τα μουσεία, επομένως, έχουν τον σημαντικότατο ρόλο της καταγραφής τόσο των βραχυπρόθεσμων όσο και των μακροπρόθεσμων κοινωνικών αλλαγών, μέσω της συλλογής τεκμηρίων και δημιουργίας αρχείων, της δημιουργίας των πρώτων αφηγήσεων παράλληλα με την εξέλιξη των γεγονότων, και τέλος, της δυνατότητας να αναπτύξουν έναν διαρκή διάλογο με την κοινωνία και να λειτουργήσουν ως χώροι μάθησης, εκπαίδευσης και αναστοχασμού.