Ο Τύπος στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης.

Μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα αν και λιγότερο προβεβλημένη πτυχή της ελληνικής ιστορίας είναι ο ελληνικός τύπος στα τελευταία χρόνια της Οθωμανικής Κυριαρχίας και της Ελληνικής Επανάστασης.

Στα τέλη του 18^ου αιώνα, πολλοί Έλληνες που ζούσαν στα μεγάλα αστικά κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αλλά και στις δραστήριες ελληνικές κοινότητες που βρίσκονταν στις μεγαλύτερες πόλεις της Ευρώπης, είχαν επηρεαστεί από το κλίμα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού και είχαν συγκροτήσει σημαντικές βιβλιοθήκες. Πολλοί από αυτούς δώρισαν τις πλούσιες συλλογές τους στην ιδιαίτερη πατρίδα τους , όπως ο Αγαθόφρωνας Νικολόπουλος, τα βιβλία του οποίου είναι η βάση της Βιβλιοθήκης της Ανδρίτσαινας.

Την συνεχώς εντονότερη ανάγκη επικοινωνίας και ενημέρωσης σχετικά με τις πολιτικές συνθήκες και τα διεθνή γεγονότα προσπάθησαν να ικανοποιήσουν τα πρώτα ελληνικά έντυπα. Η ιστορία του ελληνικού Τύπου ξεκινά στο εξωτερικό. Συχνά κάτω από δύσκολες συνθήκες Έλληνες της Διασποράς ή των ημιαυτόνομων Παραδουνάβιων Ηγεμονιών ανέλαβαν την πρωτοβουλία έκδοσης των πρώτων ελληνικών εφημερίδων και περιοδικών. Για αιώνες η Βενετία ήταν το κέντρο της ελληνικής εκδοτικής δραστηριότητας. Ωστόσο, τις τελευταίες δεκαετίες του 18^ου αιώνα, η Βιέννη πήρε τα ηνία χάρη στις ευνοϊκές συνθήκες που είχαν διαμορφωθεί από τα διατάγματα του αυτοκράτορα της Αυστρίας.

Η πρώτη προσπάθεια δημιουργίας δημοσιογραφικού φύλλου στην ελληνική γλώσσα ανήκει στον Γεώργιος Βεντότη ο οποίος το 1784 εξέδωσε την πρώτη βραχύβια ελληνική εφημερίδα που όμως απέβλεπε αποκλειστικά στην ενημέρωση και την επικοινωνία των πολυάριθμων ελλήνων εμπόρων της Αυστρίας και της Κεντρικής Ευρώπης. Το περιεχόμενο της εφημερίδας ήταν οικονομικό και όχι πολιτικό.

Ουσιαστικά η ιστορία της ελληνικής δημοσιογραφίας ξεκινά το 1790 με την έκδοση της «Εφημερίδος» των αδελφών Πούλιου, εμπόρων και τυπογράφων στη Βιέννη. Οι εκδότες είχαν σαφείς επιρροές από τον Διαφωτισμό καθώς και πολιτικές και εθνικές ανησυχίες. Η θεματολογία της «Εφημερίδος» ήταν ποικίλη και κάλυπτε τα γεγονότα που συνέβαιναν στην Ευρώπη αλλά και στον ελληνικό χώρο. Ο προσανατολισμός της εφημερίδας, αν και συγκαλυμμένος, ήταν σαφώς επαναστατικός, γεγονός που ανάγκασε τις οθωμανικές αρχές να απαγορεύσουν τη κυκλοφορία της στο εσωτερικό της αυτοκρατορίας. Οι αδελφοί Μαρκίδες – Πούλιου, συνεπέις στις ιδέες τους, είχαν συνεργαστεί με τον Ρήγα Φεραίου. Άλλωστε στο τυπογραφείο τους είχε τυπωθεί και η Χάρτα. Έτσι, η σύλληψη του Ρήγα το 1797 οδήγησε στη διακοπή της έκδοσης της εφημερίδας των αδελφών Πούλιου αφού υπέστησαν τις διώξεις της αυστριακής αστυνομίας.

Οι εξελίξεις αυτές δυσχέραναν αλλά δεν διέκοψαν την έκδοση δημοσιογραφικών εντύπων στη Βιέννη. Το 1811 εκδόθηκε στην πόλη το φιλολογικό περιοδικό «Ερμής ο Λόγιος». Στόχος του περιοδικού η προώθηση των ιδεών του Διαφωτισμού. Συνεργάτες στου περιοδικού υπήρξαν κάποιες από τις σημαντικότερες μορφές του νεοελληνικού διαφωτισμού, όπως ο Αδαμάντιος Κοραής, ο Άνθιμος Γαζής, ο Θεόκλητος Φαρμακίδης. O«Ερμής ο Λόγιος» σταμάτησε να κυκλοφορεί όταν το 1821 οι αυστριακές αρχές απαγόρευσαν την κυκλοφορία του και φυλάκισαν τον εκδότη του Κωνσταντίνο Κοκκινάκη διότι επεσήμανε στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού ότι υποχρεώθηκε να δημοσιεύσει τον αφορισμό της προς την Ελληνικής Επανάστασης από τον Πατριάρχη Γρηγορίο Ε΄.

Αλλά και για την συντριπτική πλειοψηφία των άλλων εκδόσεων, η επανάσταση σήμανε τη διακοπή της κυκλοφορίας τους. Πλέον η εκδοτική δραστηριότητα μεταφέρθηκε στο εσωτερικό και είχε διπλό στόχο. Αφενός να ενημερώσει την κοινή γνώμη για το δίκαιο του ελληνικού αγώνα και αφετέρου να εμψυχώσει όσους έπαιρναν μέρος στην επανάσταση και να παρακινήσει όσους παρέμεναν διστακτικοί. Στα κέντρα της Επανάστασης, Καλαμάτα, Αθήνα, Μεσολόγγι, Ύδρα, κυκλοφόρησαν εφημερίδες με μικρή συνήθως διάρκεια ζωής αλλά σημαντική συνεισφορά στην ενημέρωση.

Η έλλειψη τεχνικών μέσων δεν επέτρεπε την κυκλοφορία έντυπων εφημερίδων. Έτσι η ανάγκη για ενημέρωση καλύφθηκε αρχικά με την κυκλοφορία εφημερίδων σε χειρόγραφη μορφή που προσπάθησαν να καλύψουν την άμεση ανάγκη για ενημέρωση σε εξαιρετικά δύσκολες και επικίνδυνες συνθήκες.

Η πρώτη έντυπη εφημερίδα τυπώθηκε στην Καλαμάτα σε ένα μικρό ξύλινο πιεστήριο που έφερε μαζί του στην Ελλάδα ο Δημήτριος Υψηλάντης. Εκδότης της εφημερίδας «Σάλπιγξ Ελληνική» ήταν ο Θεόκλητος Φαρμακίδης και φιλοξενούσε προκυρήξεις και ειδήσεις γύρω από τις πολεμικές επιχειρήσεις.

Σημαντική ήταν η συμβολή των φιλελλήνων στον τομέα της ;έντυπης παραγωγής. Αξιόλογη προσπάθεια ήταν η έκδοση των «Ελληνικών Χρονικών» συντάκτης και εκδότης των οποίων ήταν ο Ελβετός φιλέλληνας Ιάκωβος Μάγερ που σκοτώθηκε κατά την έξοδο του Μεσολογγίου. Στην Αθήνα εκδόθηκε η «Εφημερίς των Αθηνών» χάρη και αυτή στις προσπάθειες του Φιλελληνικού Κινήματος που παρείχε τον τυπογραφικό εξοπλισμό. Η πιο μακρόβια από τις εφημερίδες που κυκλοφόρησαν στα χρόνια της Επανάστασης αποδείχθηκε «Ο Φίλος του Νόμου» που τυπωνόταν στην Ύδρα με εκδότη τον Ιταλό φιλέλληνα Ιωσήφ Κιάππε.

Από τα τέλη λοιπόν του 18^ου αιώνα ως και την απελευθέρωση, ο ελληνικός τύπος, ανέλαβε το δύσκολο ρόλο της ενημέρωσης και της διάδοσης εθνικών ιδεών. Υπήρξε το πεδίο φιλολογικών και πολιτικών αντιπαραθέσεων και λειτούργησε συχνά κάτω από καθεστώς αυστηρής λογοκρισίας και διώξεων. Παρόλα αυτά επέζησε και οι πρωτεργάτες του, λιγότερο γνωστοί από τους οπλαρχηγούς και τους πολιτικούς, συνέβαλαν στην επιτυχία του Αγώνα και την απελευθέρωση.

Γ. Λ.