Γιώργος Λιάσκος
Τμήμα Αναγνωστηρίου και Αρχειακής Έρευνας, ΓΑΚ – Κεντρική Υπηρεσία

Το Εκτελεστικό ήταν το ένα από τα δύο Σώματα, τα οποία αποτέλεσαν την “Προσωρινή Διοίκηση” όπως αυτή θεσπίστηκε στη Α΄ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου το 1822 η οποία και διακήρυξε την ανεξαρτησία της Ελλάδας. Σταχυολογώντας μόνον από τα έτη 1823/1824 κάποια ελάχιστα τεκμήρια, σε σχέση με τον όγκο του υλικού, αποκαλύπτονται όλα τα στάδια μιας επώδυνης γέννας: της εξέλιξης δηλαδή της παλιάς πολύμορφης Ρωμιοσύνης στον σύγχρονο Ελληνισμό της εποχής του έθνους-κράτους. Ο τόπος της Επανάστασης και το Γένος των Ρωμηών σε όλο το εύρος της πολυποικιλίας του: ελληνόφωνοι μουσουλμάνοι, ρωμιοί χριστιανοί φουστανελάδες ελληνόφωνοι και αρβανιτόφωνοι (αλλά και ομόγλωσσοι των τελευταίων τουρκαλβανοί). Ρωμιοί φραγκοφορεμένοι κοσμοπολίτες κάποτε και πράκτορες ξένων πρεσβειών, Ρωμιοί υπήκοοι της Ρωσίας αλλά και άλλων χωρών, Ρωμιοί υπήκοοι της Αγγλίας στα Ιόνια, οθωμανοί φαναριώτες, Kύπριοι και λοιποί της διασποράς εθελοντές, άδολοι αλλά και δόλιοι φιλέλληνες, Έλληνες καθολικοί στη Σύρο κοκ.

Επιστολή Μεγαρέων/Γενικών Εφόρων Δερβενοχωρίων κ.α. προς τη Διοίκηση για τα γεγονότα πολιτικής απείθειας (“…ἐκάμαμεν ἀταξίας …”) . ΓΑΚ, Κ.Υ., Αρχείο Εκτελεστικού φ. 2 εγγρ.37/1823 (1/2)

Ένας κόσμος ολόκληρος, με πνεύμα ενίοτε ισχυρού τοπικισμού, εν μέσω εθνικών θριάμβων αλλά και εθνικών διχασμών ζυμώνεται στο ίδιο βαρέλι και στον ίδιο μούστο. Και βέβαια πανταχού παρούσες οι καθημερινές μεγάλες αδήριτες υλικές ανάγκες: πληθώρα αναφορών εντοπίζεται για την αγορά των αναγκαίων σιτηρών, πολεμοφοδίων και άλλων απαραίτητων ειδών αλλά και για τα ζητήματα φορολογίας.

Επιστολή Μεγαρέων/Γενικών Εφόρων Δερβενοχωρίων κ.α. προς τη Διοίκηση για τα γεγονότα πολιτικής απείθειας (“…ἐκάμαμεν ἀταξίας …”) . ΓΑΚ, Κ.Υ., Αρχείο Εκτελεστικού φ. 2 εγγρ.37/1823 (2/2)

Κάποτε οι Μεγαρίτες αρνούνται να καταβάλουν, ως φαίνεται, τους φόρους και στασιάζουν έναντι των προεστών: «…τινὲς δημεγέρται καὶ σκανδαλοποιοὶ Μεγαρεῖς » μας πληροφορεί στο αρχείο του Εκτελεστικού το σχετικό έγγραφο 59/05-04-1823 των μεγαριτών προεστών, «ἀποστάτησαν ἐναντίον τῆς Γενικῆς Ἐφορίας καὶ ἐμαστίγωσαν τὸν ἔφορα εἰς τὸν φόρον κύριον Ἀναγνώστην Καλοζούμην ἀδίκως καὶ ἀναιτίως». Μάλιστα οι προεστοί των Μεγάρων ενημερώνουν στο ίδιο έγγραφο ότι προέβησαν στην καύση των σπιτιών των στασιαστών και ότι οι στασιαστές εξόριστοι πλέον από τα Μέγαρα «…εἰδὲ καὶ πιασθοῦν ἐντεῦθεν μέλλουσι νὰ λαμβάνουν ὅ,τι παιδεία κριθῆ εὔλογος…». Το θέμα αναπτύσσεται και σε άλλο έγγραφο των Μεγαρέων όπου εμφανίζονται αυτοκριτικά (ίσως;) έναντι της Διοικήσης και το όλο γεγονός αποδίδεται στον … έξω από εδώ: «Κατὰ τὰς 19 Δεκεμβρίου 1822 ἐπειδὴ κατὰ συνεργίαν διαβόλου τοῦ μισοκάλου ἐσηκώσαμεν ὅπλα κατὰ τοῦ ἀρχηγοῦ μας Διονυσίου Εὐμορφοπούλου καὶ ἐκάμαμεν ἐν λόγῳ καὶ ἐν ἔργῳ τόσας ἀταξίας, ὥστε εἶναι ἄτοπα νὰ ἐκφρασθῶσι, καὶ ἡ γενναιότης του μὴν ὑποφέρουσα ταύτας τὰς ὕβρεις, ὡς καὶ ἡ Γενικὴ Ἐφορία, ἔγραψαν ἀναφορὰν παραπονετικὴν πρὸς τὴν σεβαστὴν Γερουσίαν….» (Εκτελεστικόν έγγραφο υπ. αρ.37/30-01-1823). Μάλιστα το εν λόγω έγγραφο συνοδεύεται από συνυποσχετικόν «…ὅτι δὲ θὰ ἐπαναληφθῶσι τὰ ἀνωτέρω».

Επιστολή με συνυποσχετικόν για την από τούδε τήρηση της τάξεως ὑπογραφόμενον παρὰ 65 ἐφόρων καὶ προκρίτων τῆς ἐπαρχίας Μεγάρων. ΓΑΚ, Κ.Υ., Αρχείο Εκτελεστικού φακ. 2 εγγρ. 59/1823

Ως προς την καταβολή φόρων διαφορετική ήταν η περίπτωση των Ελλήνων αλιέων στη Γλαρέντζα της Ηλείας, οι οποίοι έρχονται από απέναντι, από τα Ιόνια Νησιά. Στο αίτημα των Ελλήνων επαναστατών να συνεισφέρουν στην Επανάσταση ευρισκόμενοι μάλιστα σε περιοχή που ελέγχει η Επανάσταση, εμφανίζονται να απαντούν πως ουδεμία τέτοια υποχρέωση έχουν καθώς είναι Άγγλοι υπήκοοι. Ο έπαρχος Γαστούνης Ανδρέας Καλαμογδάρτης γράφει σχετικά προς τη Διοίκηση στο Ναύπλιο στις 15 Ιουνίου 1824 «ὅτι ἡ ἐπαρχία του εὑρίσκεται ἐν κινδύνῳ, ἂν οἱ Τοῦρκοι κινηθῶσι κατ’ αὐτῆς, ὅτι οἱ καϊκτζῆδες εἰς τὴν Γλαρέντζαν ἀρνοῦνται νὰ καταβάλλωσι τὰ λιμεναρχικὰ τέλη». Σημειώνεται μάλιστα ότι «τοῦτο δὲ ἀπαιτεῖ λεπτὸν χειρισμόν, διότι οὗτοι εἶναι Ἄγγλοι ὑπήκοοι» για να καταλήξει εύγλωττα στις αδήριτες υλικές ανάγκες του: «…ὅπως τῷ δοθῶσιν οἱ χρηματικοὶ πόροι πρὸς ἄσκησιν τοῦ ὑπουργήματός του» (Εκτελεστικόν έγγραφο 1204/15-06-1824).

Άγγλος υπήκοος από την Κεφαλλονιά και ο Ανδρέας Μεταξάς, τραυματίζεται στην ίδια περιοχή σε μία από τις πρώτες μεγάλες πολεμικές συγκρούσεις στη μάχη του Λάλα κατά των τουρκαλβανών Λαλαίων και στη συνέχεια επικηρύσσεται από τις αγγλικές αρχές ως «τρομοκράτης». Νοτιότερα στην περιοχή της Τριφυλίας οι χριστιανοί, ομόγλωσσοι των Λαλαίων, Ντρέδες, τάσσονται ηρωικά στο πλευρό της Επανάστασης…

Μητροπολίτης Παροναξίας Ιερόθεος προς τη Σεβαστή Διοίκηση για τα όσα του καταμαρτυρούν οι…“διαβάλλοντες αὐτόν…”. ΓΑΚ, Κ.Υ., Αρχείο Εκτελεστικού, φ. 2 έγγρ.69/1823

Παράλληλα με την Επανάσταση η καθημερινότητα συνεχίζεται. Έτσι προκύπτουν ακόμα και παράπονα μέρους του ποιμνίου κατά του κλήρου. Εντοπίζονται επιστολές προς το Εκτελεστικό τόσο υπέρ όσο και κατά του Μητροπολίτη Παροναξίας. Η απάντησή του, γραμμένη σε γλαφυρότατη γλώσσα της εποχής, είναι μία πραγματική απόλαυση για τον σημερινό αναγνώστη: «…περιέμενα μέχρι τοῦδε τὴν σύστασιν τῆς Ἐθνικῆς Διοικήσεως διὰνὰ παραστήσω τὰς ἀληθεστάτας καὶ ἀψευδεῖς ἀποδείξεις τῆς ἀθωότητός μου ἀπολογούμενος εἷς ὅσα κατ’ ἐμοῦ ἀναισχύντως ἐξήμεσαν τὰ βέβηλα στόματα τῶν
διαβαλλόντων μέ…» (Εκτελεστικόν εγγρ.69/1823).

Η επώδυνη γέννηση του αμερικανικού έθνους και ο μετέπειτα εμφύλιος πόλεμος ενέπνευσε πληθώρα καλλιτεχνών οι οποίοι δημιούργησαν επικές ταινίες και λογοτεχνικά έργα που με τη σειρά τους κατέστησαν τον αμερικανικό εθνικό μύθο υπερθέαμα και παγκόσμια κληρονομιά συνάμα. Χαρακτηριστική κινηματογραφική απαρχή αυτών αποτελεί ο Αμερικανός σκηνοθέτης Ντέιβιντ Γκρίφιθ με την ταινία του «Γέννηση ενός έθνους/Birthofanation» – 1916). Κάτι αντίστοιχο δεν έχει συμβεί με την ελληνική περίπτωση καθώς το εν λόγω πλούσιο υλικό παραμένει άγνωστο και παρεξηγημένο, συνεπώς δεν έχει
μελετηθεί ουσιωδώς και ως εκ τούτου δεν έχει τραβήξει το ενδιαφέρον του Έλληνα δημιουργού. Παρόλα αυτά, στο υλικό αυτό αποτυπώνεται η μετάβαση του πληθυντικού και πολυπρόσωπου Γένους των Ρωμηών στην εποχή των εθνών-κρατών και στο σύγχρονο ελληνικό έθνος. Είναι αδικαιολόγητο να διαφεύγει την προσοχή μας, ακόμα και σήμερα, μία τέτοια μετάβαση με τις ποικίλες εκφάνσεις της σε όλα τα πεδία του βίου, τη στιγμή που τα τεκμήρια είναι εδώ. Τα τεκμήρια αυτά προσφέρουν πολύτιμη γνώση προκειμένου να εμπλουτίσουμε γόνιμα την αυτοεικόνα και αυτοσυνειδησία μας.

Ο Έπαρχος Γαστούνης Α. Καλαμογδάρτης προς τη Διοίκηση για το λεπτό ζήτημα της φορολόγησης των αλιέων της Γλαρέντζας και άλλα χρειώδη. ΓΑΚ. Κ.Υ., αρχείο Εκτελεστικού, φ. 10 εγγρ.1204/1824

Η μεταιχμιακή και πολυεπίπεδη ιστορική στιγμή, που εκτέθηκε παραπάνω μας δίνει την αφορμή και για ένα τελευταίο σχόλιο για τις περιπέτειες του ελληνικού χώρου και την πολυδιάστατη ελληνική διαχρονία και πραγματικότητα: Η Γλαρέντζα της Ηλείας, η οποία αναφέρθηκε παραπάνω, δεν είναι άλλη από την ελληνική παραφθορά της Clarentia ή Clarence των Φράγκων, μια σημαντική οχυρωμένη πόλη και λιμάνι της Πελοποννήσου κατά την εποχή της Φραγκοκρατίας. Χτίστηκε από τους Βιλλεαρδουίνους του Πριγκιπάτου της Αχαΐας στη θέση της αρχαίας Κυλλήνης κατά τον 13ο αιώνα και χρησίμευσε ως λιμάνι της Ανδραβίδας, της πρωτεύουσας του πριγκιπάτου. Μάλιστα τα νομίσματα του πριγκιπάτου έφεραν την ένδειξη DE CLARENTIA και αργότερα DE CLARENCIA. Σύμφωνα με άλλες πηγές  ίσως να έδωσε το όνομά της και σε ένα τίτλο ευγενείας, στον τίτλο Duke of Clarence της Αγγλίας.

Ας αφήσουμε όλα τα παραπάνω να ταξιδέψουν για λίγο τη σκέψη μας την επόμενη φορά που θα επισκεφθούμε τα θερμά λουτρά Κυλλήνης ή θα πάρουμε το πλοίο για Ζάκυνθο/Κεφαλονιά.