Ένα μήνα πριν η Ελευσίνα λάβει επίσημα πλέον τον τίτλο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης, πώς θα ορίζατε τον ρόλο της και την πρωτοτυπία της σε σχέση με τις άλλες πολιτιστικές πρωτεύουσες στην Ευρώπη, καθώς και με τους τρεις αντίστοιχους θεσμούς στην Ελλάδα (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα);

Όταν θεσπίστηκε ο θεσμός της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης (ΠΠΕ) αρχικά επιλέγονταν μεγάλες πόλεις όπως η Αθήνα, το Παρίσι και το Βερολίνο. Τα τελευταία χρόνια έχει αλλάξει αυτή η λογική. Πάντα όμως στόχος των ΠΠΕ ήταν και είναι μέσα από τις πολιτιστικές πρωτεύουσες να αναδειχθεί η ευρωπαϊκή ποικιλομορφία, η γνωριμία και ανταλλαγή εμπειριών των ευρωπαϊκών λαών, η αίσθηση του «ανήκειν» σε μια ευρωπαϊκή οικογένεια, φανερώνοντας συγχρόνως τις ιδιαιτερότητες και τις δυνατότητες του κάθε τόπου. Μικρές και πολλές φορές πόλεις που αντιμετώπιζαν πολυεπίπεδες προκλήσεις έρχονται στο προσκήνιο, ακριβώς για να τους δοθεί η ευκαιρία να αλλάξουν την εικόνα τους και να ορίσουν την επόμενή τους μέρα με όχημα τον πολιτισμό. Οι ΠΠΕ δεν γίνονται πια με τη λογική ενός μεγάλου φεστιβάλ, με φαντασμαγορικές εκδηλώσεις και παραστάσεις, αλλά εστιάζουν στην ανάδειξη της ταυτότητας του κάθε τόπου και την ευθυγράμμισή του με τις ευρωπαϊκές αρχές της κοινωνικής συνοχής, της συμπερίληψης, της προστασίας του περιβάλλοντος, της βελτίωσης της ποιότητας ζωής σύμφωνα με τις αρχές της Δημοκρατίας και των κανόνων Δικαίου. Η Ελευσίνα με αυτήν ακριβώς τη λογική είναι μια πόλη που της άξιζε να γίνει Πολιτιστική Πρωτεύουσα.

Θα μας δώσετε μια πρώτη εικόνα του νέου προγραμματισμού;

Η Ελευσίνα συνιστά μια πόλη με όλα τα ζητήματα μιας σύγχρονης κοινωνίας. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι μια μικρογραφία της Ευρώπης με ζητήματα εργασίας, περιβάλλοντος και βιώσιμης ανάπτυξης, μετανάστευσης κ.λπ. Με άξονα τις γενικές αυτές αρχές, η 2023 Ελευσίς επικεντρώνεται σε τρεις στρατηγικούς στόχους: Άνθρωπος / Κοινωνία, Περιβάλλον, Εργασία. Το πρόγραμμα στοχεύει στην ανάδειξη και την ανάπτυξη της υλικής και άυλης οικονομίας της πόλης, με τη διαμεσολάβηση και παρέμβαση της Τέχνης, του Πολιτισμού και της Έρευνας.

Τι σηματοδοτούν τα Μυστήρια Μετάβασης για την Ελλάδα, την Ευρώπη, τον κόσμο;

Τη γνωριμία με μία από τις σημαντικότερες ιερές αρχαίες πόλεις, μόλις 21 χλμ. δυτικά της Αθήνας, πόλη των Ελευσινίων Μυστηρίων και γενέτειρα του Αισχύλου, με μυστήρια που δεν αποκαλύπτονται, με μύθους πληγωμένων γυναικών, με έναν μόνιμα ανοιχτό διάλογο με τον Κάτω Κόσμο. Μια πόλη που πέραν κάθε λογικής μετατράπηκε σε βιομηχανικό κέντρο, με περιβαλλοντικές πληγές, με έντονη μετακίνηση πληθυσμών, με εμβληματικό εργατικό κίνημα, με αποβιομηχάνιση.

Η Ελευσίνα είναι μια μοναδική πόλη που δεν έχει καμία σχέση με τη στερεοτυπική εικόνα που είχαμε τα τελευταία χρόνια, και με αυτές τις αντιθέσεις και τις διασταυρώσεις γοητεύει και τον πιο ανίδεο επισκέπτη. Δεν είναι τυχαίο που την έχουν υμνήσει τα πιο λαμπρά μυαλά, όπως ο Όμηρος, ο Κικέρων, ο Σενέκας, ο Πλάτων και νεότεροι όπως ο Χ. Μίλλερ, ο Φ. Νίτσε, ο Β. Ουγκώ, ο Α. Αρτώ, ο Α. Καμύ, η Β. Γουλφ και πάρα πολλοί ακόμα. Έχουν γραφτεί εξαιρετικά κείμενα για την πόλη και η ΠΠΕ ετοιμάζει μια εμβληματική έκδοση με αυτό το υλικό.

Αντλώντας έμπνευση από την τόσο ενδιαφέρουσα ιστορία της, η 2023 Ελευσίς διαμορφώνει ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα με πρωτότυπες και καινοτόμες καλλιτεχνικές δράσεις αποκαλούμενες Μυστήρια (που αριθμούνται), με εκπαιδευτικά προγράμματα, προγράμματα κατάρτισης, συνέδρια κ.λπ., έτσι ώστε να επιτευχθεί η μετάβαση σε ένα άλλο μοντέλο πόλης μέσα από την τέχνη και τον πολιτισμό. Το πρόγραμμα στοχεύει στην ανάδειξη, την ενίσχυση, την ενθάρρυνση και την υποστήριξη του τοπικού δυναμικού μέσω της τέχνης, της πολιτιστικής κληρονομιάς, των πρωτοβουλιών με άμεσο αντίκτυπο στην καθημερινή ζωή της πόλης, στην ενίσχυση της αυτοπεποίθησης και στη χαρά της δημιουργικότητας των κατοίκων, στη δημιουργία καλλιτεχνικών κόμβων για την οικοδόμηση της νέας πολιτιστικής ταυτότητας.

Πώς ορίζεται η ανάπτυξη της υλικής και πνευματικής οικονομίας της πόλης με τη βοήθεια του πολιτισμού και της έρευνας; Και τελικά πώς θα επιτευχθεί η εξέλιξη της βιομηχανικής περιοχής της Ελευσίνας στο στάδιο μετά την ΠΠΕ, αφού ολοκληρωθεί το πρόγραμμα 2023.eleusis.eu;

Το καλλιτεχνικό πρόγραμμα Μυστήρια Μετάβασης απαρτίζεται από μια σειρά γεγονότων και δράσεων, σχεδιασμένων έτσι ώστε να οδηγήσουν την Ελευσίνα στην επόμενή της μέρα και να αφήσουν μια υλική και άυλη παρακαταθήκη, βάζοντας ξανά την Ελευσίνα στον χάρτη όπως της αξίζει: ως έναν μοναδικό πολιτιστικό προορισμό. Η ΠΠΕ φιλοδοξούμε να αλλάξει το πρόσωπο της Ελευσίνας και να τη ζωντανέψει ξανά, όχι πια ως βιομηχανικό προάστιο αλλά ως τόπο πολιτισμού.

Το πρόγραμμα περιλαμβάνει:

Πρωτότυπα site-specific καλλιτεχνικά έργα όλων των μορφών (Μ19_Visual arts initiator, M3_Elefsina mon amour, Μ11_ΜΑ του Ρ. Καστελούτσι κ.ά.)

Δράσεις δικτύωσης και ανταλλαγής με άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες (Μ56 _ culture 203, Μ63_Culture next meeting κ.ά.)

Δράσεις προώθησης της καινοτομίας (Kέντρο Aνάπτυξης Iκανοτήτων και Eφαρμοσμένης Kαινοτομίας, Μ91_magnetic dance, M160_Νew Earth Layer κ.ά.)

Προγράμματα εκπαίδευσης και κατάρτισης (Μ53_Making innovation, M7_ Ελεύθερο Πανεπιστήμιο Ελευσίνας -in situ, Μ156_Ιστορίες για την Ελευσίνα, Μ173_ Εργαστήρια συμπερίληψης κ.ά.)

Διακρατικές ανταλλαγές και συνεργασίες (Μ58_Capital Conections, M45_Atelier Elefsina, Μ8_ με το βλέμμα στην Ιαπωνία κ.ά.)

Ανάδειξη των τόπων (Μ30_Αόρατος χάρτης, Μ15_ Ανοιχτό Μουσείο κ.ά.)

Δράσεις παρακαταθήκης παραμένουν στην πόλη και συνεχίζουν μετά το 2023. Κάποιες από αυτές είναι: Μ23_Σινέ Ελευσίς in situ realities, M35_ Αισχύλου Project, M20_Αφηγηματική Αρχαιολογία, Μ50_EcoCulture Festival, M59_ Ακαδημία Χωρογραφίας U(R)TOPIAS.

Ο βασικότερoς ίσως στόχος είναι η επαναλειτουργία των εγκαταλελειμμένων εργοστασίων ως χώρων πολιτισμού. Το Παλαιό Ελαιουργείο, η Ελαιουργική, το Ίρις, το Σινέ Ελευσίς, το Παλαιό Δημαρχείο, το Αναψυκτήριο ξαναζωντανεύουν και πολλοί εξωτερικοί χώροι αναδείχτηκαν και επαναλειτουργούν.

Πάρα πολλοί καλλιτέχνες συμμετέχουν στο πρόγραμμα της 2023 Ελευσίς αντλώντας έμπνευση από την Ελευσίνα, αλλά το σημαντικότερο είναι η συμμετοχή των ίδιων των ανθρώπων της πόλης, ειδικά των νέων της. Πολλές από τις δράσεις είναι ειδικά σχεδιασμένες για τη συμμετοχή των ομάδων και των συλλόγων που δραστηριοποιούνται στην Ελευσίνα και ενδιαφέρονται για την τέχνη και τον πολιτισμό. Όσοι περισσότεροι Ελευσίνιοι συμμετάσχουν και ενδιαφερθούν για τις δράσεις της ΠΠΕ τόσο πιο εξασφαλισμένη θα είναι η συνέχεια των πολιτιστικών δράσεων μετά το πέρας της διοργάνωσης. Θα διασφαλιστεί έτσι η συνέχεια της Ελευσίνας ως τοπόσημου της αρχαίας και της νεότερης Ελλάδας, με νέο πλέον πρόσωπο.

Διαμορφώνεται μέσα από την πολύχρονη ήδη «εισαγωγική» δραστηριότητα της 2023 Ελευσίς μια ενεργή καλλιτεχνική κοινότητα που έχει να δώσει και να κάνει πολλά για τον πολιτισμό. Να είναι προετοιμασμένο το κοινό να δει συλλογικές πολιτιστικές δράσεις με έντονο πολιτικο-κοινωνικό περιεχόμενο;

Όπως σηματοδοτούν οι τρεις άξονες Άνθρωπος / Κοινωνία, Περιβάλλον, Εργασία οι δράσεις έχουν έντονο πολιτικο-κοινωνικό περιεχόμενο.

Η κοινωνική συνοχή είναι ιδιαίτερα σημαντική για τον θεσμό των ΠΠΕ. Μετά από μια σειρά κρίσεων, η Ευρώπη αντιμετωπίζει αυξανόμενες κοινωνικές ανισότητες. Ο ρόλος του πολιτισμού είναι η αποφυγή και επίλυση των συγκρούσεων ως μέσο επικοινωνίας πέρα από γλωσσικά εμπόδια. Αποτρέπει την περιθωριοποίηση των ανθρώπων με βάση την πολιτιστική τους ταυτότητα, την κοινωνικο-οικονομική τους κατάσταση, την ηλικία, τις σεξουαλικές τους προτιμήσεις κ.λπ. Η Ελευσίνα εξάλλου ήταν η μοναδική πόλη με αρχές συμπερίληψης από την αρχαιότητα, μια και στα Ελευσίνια Μυστήρια μπορούσαν να συμμετέχουν οι πάντες: Αθηναίοι πολίτες, δούλοι, γυναίκες και παιδιά.

Το Περιβάλλον είναι ένα θέμα που αφορά την Ελευσίνα περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη πόλη. Η βίαιη και ανεξέλεγκτη εκβιομηχάνιση της πόλης με φανερά τα σημάδια της ακόμα σε κάθε γωνιά, η ανεργία και η αποβιομηχάνιση είναι καίρια ζητήματα για την Ελευσίνα. Το EcoCulture Festival όπως και άλλες δράσεις, συνέδρια και εκπαιδευτικά προγράμματα προσπαθούν να επαναπροσδιορίσουν τη σχέση της πόλης με το περιβάλλον. Οι TimeCircus –η κολεκτίβα από την Ολλανδία που φτάνει με τα πόδια μέχρι την Ελευσίνα κουβαλώντας το «κινούμενο καράβι-σπίτι τους»– θέτουν το θέμα του περιβάλλοντος στο επίκεντρο ως προϋπόθεση για βιώσιμη ανάπτυξη.

Ο τρίτος άξονας, Εργασία, διερευνά το παρελθόν και το μέλλον της εργασίας, τις κοινές ευρωπαϊκές προκλήσεις της επισφάλειας και της καλλιέργειας ενός μοντέλου σύγχρονης, βιώσιμης οικονομίας. Υπογραμμίζει τη σημασία των πολιτιστικών και δημιουργικών τομέων για την καινοτομία, τη δημιουργία θέσεων εργασίας, τη συνοχή και την ευημερία των κοινωνιών. Η υποστήριξη του πολιτισμού ως κινητήρια δύναμη για βιώσιμη κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη, η προώθηση του διαπολιτισμικού διαλόγου, και η ενίσχυση της συνεργασίας για την πολιτιστική κληρονομιά που εμπλουτίζει την ταυτότητα των πολιτών είναι κεντρικά θέματα για τον διάλογο αλλά και για την παρακαταθήκη που θα μείνει στην πόλη.

Πώς θα περιγράφατε τον ρόλο του σπουδαίου θεσμού Αισχύλεια σε σχέση με την ΠΠΕ και τι να προσμένει ο επισκέπτης από τη συνεργασία των δύο οργανισμών;

Η συνεργασία μας με τον θεσμό των Αισχυλείων είναι στενή. Έχουν ήδη πραγματοποιηθεί κοινές δράσεις και βέβαια τη χρονιά του τίτλου η συνεργασία θα είναι ακόμα στενότερη. Με την ΚΕΔΕ (Κοινωφελή Επιχείρηση Δήμου Ελευσίνας) βρισκόμαστε σε απόλυτη σύμπνοια και συνεργαζόμαστε σε όλα τα επίπεδα. Ο θεσμός των Αισχυλείων ξεκίνησε πρώτος την προσπάθεια μετατροπής της Ελευσίνας από βιομηχανικό κέντρο σε τόπο πολιτισμού. Οι εικαστικές εκθέσεις που πραγματοποιήθηκαν τα προηγούμενα χρόνια στον Κρόνο και το Παλαιό Ελαιουργείο ήταν διεθνούς επιπέδου και σηματοδότησαν την αρχή αυτής της αλλαγής. Ελπίζουμε η ΠΠΕ μαζί με τα Αισχύλεια να χτίσουν μια πιο σταθερή βάση γι’ αυτή την παρακαταθήκη. Μελετώντας την πορεία των προηγούμενων Πολιτιστικών Πρωτευουσών πιστεύουμε ότι ιδανική λύση θα ήταν να δημιουργηθεί ένα κεντρικό όργανο, ένας πολιτιστικός οργανισμός ανεξάρτητος από την εκάστοτε Δημοτική αρχή, με ανθρώπους που γνωρίζουν σε βάθος τον πολιτισμό, αγαπούν την πόλη και έχουν τις δυνατότητες όχι μόνο να τη συνεχίσουν αλλά και να την εκτινάξουν.

Είστε σε στενή συνεργασία με τη Διευθύνουσα Σύμβουλο, Σουλτάνα (Νανά) Σπυροπούλου, και τον καλλιτεχνικό διευθυντή Μιχαήλ Μαρμαρινό; Πώς θα περιγράφατε με λίγα λόγια την ανταλλαγή δημιουργικών ιδεών, μέσα από την οποία προέκυψε ο προγραμματισμός των εκδηλώσεων;

Θέλω να σταθώ ιδιαίτερα στους δύο πολύτιμους και πολύ αγαπημένους συνοδοιπόρους: τη Διευθύνουσα Σύμβουλο Νανά Σπυροπούλου, που νομίζω ότι, χωρίς τις πολύπλευρες γνώσεις της και τις άοκνες προσπάθειές της, δεν θα είχαν επιτευχθεί όλα αυτά. Και τον Μιχαήλ Μαρμαρινό που μας ενέπνευσε τόσο, που και στις πιο δύσκολες στιγμές κρατηθήκαμε όρθιοι, και που κατάφερε να δημιουργήσει αυτό το πολυδιάστατο και σοφά δομημένο πρόγραμμα.

Θεωρώ τον εαυτό μου εξαιρετικά τυχερό που συνεργάζομαι με αυτούς τους δύο ανθρώπους. Καθένας με τον τρόπο του και την προσωπικότητά του, νομίζω ότι είναι ό,τι καλύτερο μπορούσε να συμβεί για να προχωρήσει αυτή η δύσκολη διοργάνωση.

Όσοι μας παρακολουθείτε όλα αυτά τα χρόνια θα συμφωνήσετε ότι εδώ επιτελέστηκε ένας άθλος! Και επειδή κάθε άθλος επιτελείται από ανθρώπους, θα ήθελα να αναφερθώ σε αυτή την τόσο αποτελεσματική μικρή ομάδα νέων ανθρώπων, που με υπεράνθρωπες προσπάθειες και προσωπικές θυσίες τα κατάφεραν μέχρι εδώ, και τραβούν δυναμικά για τη χρονιά του τίτλου. Μόνο με όραμα, ατελείωτη δουλειά, ομαδικό πνεύμα και αλληλοεκτίμηση επιτυγχάνονται τέτοιου βεληνεκούς διοργανώσεις.

Ως Πρόεδρος του ΔΣ της 2023 Ελευσίνας Πολιτιστικής Πρωτεύουσας, ποιο είναι το προσωπικό σας όραμα, τι θα θέλατε να μείνει χαραγμένο στη μνήμη του διεθνούς επισκέπτη σε σχέση με την οργάνωση όλο το 2023; Ποιο τμήμα ή ενότητα του προγραμματισμού σας εκφράζει πρωτίστως;

Αυτό που θα ήθελα περισσότερο απ’ όλα είναι να καταφέρουμε να αλλάξει οριστικά η εικόνα που έχουν οι περισσότεροι για την Ελευσίνα και να ανακαλύψουν την αθέατη πλευρά αυτής της μαγικής πόλης. Θα ήθελα να δω αυτά τα αριστουργηματικά κτήρια, υπέροχα δείγματα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής, να ζωντανεύουν ξανά και να γεμίζουν επισκέπτες.

Θα ήθελα να δω κάποιες αλλαγές στο περιβάλλον της πόλης και να πούμε ότι συμβάλλαμε κι εμείς σε αυτό. Θέλω να δω τη θάλασσα της Ελευσίνας να αλλάζει και να ανοίγει το παράκτιο μέτωπο και η πρόσβαση σε αυτό. Θα ήθελα να δω τα παιδιά να εκπαιδεύονται στην τέχνη και τον πολιτισμό και να κρατήσουν τις παραδόσεις της πόλης τους, έχοντας όμως γνώση της σύγχρονης τέχνης και των σημερινών παραμέτρων του πολιτισμού, έτσι ώστε να συμβάλλουν δημιουργικά στην αλλαγή της πόλης τους. Θέλω οι επισκέπτες να μην «αποστρέφουν πια το βλέμμα»[1] αλλά να δουν ότι «Η Ελευσίνα ζει, ζει αιώνια στο μέσον ενός θνήσκοντος κόσμου».[2]

[1]          Από την «Αγέλαστο πέτρα» του Φ. Κουτσάφτη.

[2]          Χένρυ Μίλλερ.

Η συνέντευξη δημσιευτηκε στο 15o τεύχος της έντυπης έκδοσης Days of Art in Greece. Φωτογραφίες: Ελένη Μαρία Χρυσικού / Days of Art in Greece