Με αφορμή την ανακήρυξη της 24ης Ιανουαρίου ως Διεθνούς Ημέρας Εκπαίδευσης, ανατρέχουμε στο Αρχείο του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων, μέρος του οποίου φυλάσσεται σε μικροφίλμ στο ΙΠΑ-ΜΙΕΤ, και αναδεικνύουμε τον ρόλο του Αγιοταφικού Παρθεναγωγείου στην εκπαίδευση των ορθόδοξων γυναικών στην Οθωμανική Αυτοκρατορία κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα.

Το «Κορασιακόν Σχολείον» του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων στο Φανάρι, πιο γνωστό ως Αγιοταφικό Παρθεναγωγείο στην Κωνσταντινούπολη, ιδρύθηκε το 1852 από τον Πατριάρχη Ιεροσολύμων Κύριλλο Β΄ (1845–1872) και λειτούργησε σχεδόν μισό αιώνα, μέχρι το 1901. Η ίδρυσή του εντάσσεται στο πλαίσιο της προσπάθειας του Κυρίλλου Β΄ για εκσυγχρονισμό του Πατριαρχείου κατά την περίοδο των μεταρρυθμίσεων (Τανζιμάτ) με τα διατάγματα του Χάττ-ι Σερίφ του Γκιουλχανέ (1839) και του Χάττ-ι Χουμαγιούν (1856), καθώς και για τη γενικότερη αναβάθμιση της ελληνικής παιδείας, όχι μόνο στις περιοχές της δικαιοδοσίας του Κυρίλλου Β΄, δηλαδή την Παλαιστίνη, αλλά και ευρύτερα στην ορθόδοξη Ανατολή, κυρίως μέσω της ίδρυσης εκπαιδευτικών και φιλανθρωπικών ιδρυμάτων (Θεολογική Σχολή του Σταυρού, Τυπογραφείο, Νοσοκομείο, Αλληλοδιδακτικά Σχολεία). Η πολιτική αυτή του Κυρίλλου Β΄, την οποία κληρονόμησε από τον προκάτοχό του Πατριάρχη Αθανάσιο Ε΄ (1827-1845), στόχευε παράλληλα στη δημιουργία αναχώματος στην έντονη προσηλυτιστική δραστηριότητα των Ρωμαιοκαθολικών και Προτεσταντών μισιοναρίων στην Ορθόδοξη Ανατολή, ιδιαίτερα στην Παλαιστίνη (βλ. Μαρία Λίτινα, «Το Παρθεναγωγείο του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων στην Κωνσταντινούπολη [περ. 1852-1901]», Νέα Σιών 90 [2006], 237–250).

Τις πληροφορίες μας για το Παρθεναγωγείο τις αντλούμε από το πλούσιο υλικό του Αρχείου του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων που φυλάσσεται σε μικροφίλμ στο Ιστορικό και Παλαιογραφικό Αρχείο του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης, συγκεκριμένα από το τμήμα της εισερχόμενης αλληλογραφίας του Μετοχίου του Παναγίου Τάφου στην Κωνσταντινούπολη με την Αγιοταφική αδελφότητα κατά την περίοδο 1827–1900 (βλ. Αγαμέμνων Τσελίκας, «Καταγραφή του Αρχείου του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων», Δελτίο του Ιστορικού και Παλαιογραφικού Αρχείου 5 [1992]).

Το Αγιοταφικό Παρθεναγωγείο είχε σκοπό να συμβάλει στη δωρεάν εκπαίδευση του ορθόδοξου γυναικείου πληθυσμού στην Κωνσταντινούπολη, αφού μέχρι τότε υπήρχε μόνο ένα σχολείο για κορίτσια, το ενοριακό, στην περιοχή του Σταυροδρομίου, με επωνυμία Σχολή Απόρων Κορασίων, που ιδρύθηκε το 1844, και δύο ιδιωτικά, το Ελληνικό και το Βυζαντινό, που ιδρύθηκαν το 1846 και 1847 αντίστοιχα (βλ. Κατερίνα Δαλακούρα, Η εκπαίδευση των γυναικών στις ελληνικές κοινότητες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Κοινωνικοποίηση στα πρότυπα της πατριαρχίας και του εθνικισμού (19ος αιώνας – 1922), Τεκμήρια-Μελέτες Ιστορίας Νεοελληνικής Εκπαίδευσης 27, Αθήνα 2008, σ. 44–45).