Το τέλος της επανάστασης βρήκε την Αθήνα σε ερείπια μετά τον πολυετή πόλεμο. Η εικόνα της πόλης ήταν απογοητευτική. Δεν υπήρχε καμία χαραγμένη οδός, οι δρόμοι ήταν δύσβατοι και βρώμικοι ενώ παντού υπήρχαν ερείπια. Η ανακήρυξη της σε πρωτεύουσα του κράτους το 1834 απαιτούσε ασφαλώς τη ανοικοδόμηση της και τη μεταφορά σε αυτή των διοικητικών υπηρεσιών.
Τα πρώτο πολεοδομικό σχέδια εκπονήθηκε από τους οι αρχιτέκτονες Σταμάτης Κλεάνθης και Eduard Schaubert για να αναθεωρηθεί το 1834 από τον Βαυαρό αρχιτέκτονα Leo von Klenze.
Νικηφόρος Λύτρας, Λύσανδρος Καυταντζόγλου, Εθνική Πινακοθήκη (www.nationalgallery.gr)
Οι πρώτοι δρόμοι που χαράχτηκαν στην πρωτεύουσα ήταν οι οδοί Αιόλου, Ερμού και Αθηνάς, μόλις το 1834. Ο ναός της Αγίας Ειρήνης συμπεριλαμβανόταν ήδη στα πρώτα πολεοδομικά σχέδιο της πόλης. Μάλιστα ο Ναός θα είχε εξέχοντα ρόλο στη νέα πρωτεύουσα.
Η εκκλησία της Αγίας Ειρήνης ήταν ένα από τα κτήρια που είχαν υποστεί σοβαρές φθορές στα χρόνια της Επανάστασης. Το μεγαλύτερο μέρος της μικρής μεταβυζαντινής εκκλησίας που ήταν μετόχι της Μονής Πεντέλης είχε καεί. Αμέσως μετά τη μεταφορά της πρωτεύουσας 1834 – 1835, ο ναός επισκευάστηκε για να χρησιμοποιηθεί μάλιστα ως μητροπολιτικός.
Ωστόσο, ο πληθυσμός της Αθήνας μεγάλωνε μετά την ανακήρυξη της πόλης σε πρωτεύουσα και μαζί και οι ανάγκες εκκλησιασμού των κατοίκων. Το 1834 ο πληθυσμός της Αθήνας ήταν 12 000 ενώ το 1850 προσέγγιζε τις 40000. Ο ναός πλέον δεν ήταν σε θέση να ανταποκριθεί και αποφασίστηκε η ανοικοδόμηση του. Για την επανακατασκευή του ναού απαιτήθηκε η κοστοβόρα και χρονοβόρα διαδικασία απαλλοτρίωσης παρακείμενων περιουσιών. Το έργο ανατέθηκε στον αρχιτέκτονα Λύσανδρο Καυτανζόγλου ο οποίος ήδη από το 1843 ήταν διευθυντής του Σχολείου των Τεχνών, μετέπειτα Πολυτεχνείου. Για την ανοικοδόμηση της Αγίας Ειρήνης σχεδίασε μια τρίκλιτη βασιλική με τρούλο και δύο κωδωνοστάσια, νεοκλασικού ρυθμού, με αναγεννησιακές αλλά και βυζαντινές επιδράσεις. ΟΙ εργασίες διήρκησαν τρία χρόνια 1847 – 1850 και χρησιμοποιήθηκε υλικό από κατεδαφισμένες εκκλησίες τη πρωτεύουσας. Ο εσωτερικός διάκοσμος ολοκληρώθηκε, μετά τα εγκαίνια, μεταξύ των ετών 1879-1892 από τον αγιογράφο Σπυρίδωνα Χατζηγιαννόπουλο. Το εντυπωσιακό επιχρυσωμένο τέμπλο του καθώς και ιερατικά σκεύη ήταν προσφορά του τσάρου της Ρωσίας Νικόλαου, το 1850.
Οδός Αιόλου, Πλατεία Αγίας Ειρήνης (www.10deco.gr)
Ως μητροπολιτικός ναός, η Αγία Ειρήνη φιλοξένησε πολλές σημαντικές στιγμές της νεότερης ιστορίας. Στο ναό ορκίζονταν οι δήμαρχοι της Αθήνας, εδώ στέφτηκε βασιλιάς το 1835 ο Όθωνα μετά την ενηλικίωση του και εδώ γιορτάστηκε το 1838 για πρώτη φορά η 25 Μαρτίου ως εθνική γιορτή.
Τα μέσα της δεκαετίας του 1850 ήταν μια περίοδος «εκσυγχρονισμού» της Αθήνας. Η βασίλισσα Αμαλία είχε αναλάβει την επιστασία σειράς έργων στην πρωτεύουσα και εκδόθηκε σειρά διαταγμάτων που αφορούσαν στη διαπλάτυνση δρόμων, διευθετήσεις, κατασκευή πλατειών και έργα υποδομής. Ανάμεσα στις πλατείες που δημιουργήθηκαν ήταν και η Πλατεία Αγίας Ειρήνης που διαμορφώθηκε τη διετία 1855 – 1857 επί δημαρχίας Κωνσταντίνου Γαλάτη.
Η οδός Αιόλου μαζί με την Ερμού όριζαν στην οθωνική περίοδο το αναδυόμενο νέο εμπορικό κέντρο της πόλης με τη μετατόπιση στην περιοχή της εμπορικής και κοινωνικής ζωής της Αθήνας. Από τα μέσα του 19ου αιώνα τα νέα μαγαζιά ανταποκρινόμενα στις νέες καταναλωτικές συνήθειες άνοιγαν στις οδούς Ερμού, Αιόλου και τα γύρω στενά. Πρόκειται για «εμπορικά» καταστήματα που πουλούσαν υφάσματα, ρούχα, παπούτσια. Μάλιστα στην οδό Αιόλου είχαν συγκεντρωθεί τα καταστήματα πώλησης ανδρικών καπέλων. Οι διώροφες κατοικίες στο μήκος της, είχαν καταστήματα στο ισόγειο στα οποία κατασκευάστηκαν καφενεία, φαρμακεία, ζαχαροπλαστεία, φωτογραφεία κτλ.
Αγία Ειρήνη το 1855. Πηγή: Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας (BNF) (www.elia.org.gr)
Στην ανάπτυξη της περιοχής συνέβαλε ασφαλώς η σταδιακή ανάπτυξη των δημοσίων συγκοινωνιών στο β μισό του 19ου αιώνα που διευκόλυνε την μετακίνηση των κατοίκων από τις συνοικίες στο κέντρο. Η πρώτη ιππήλατη λεωφορειακή γραμμή ξεκίνησε το 1835 με αφετηρία τη συμβολή των οδών Αιόλου και Ερμού. Στο χώρο της πλατεία Αγίας Ειρήνης στάθμευαν τα ιππήλατα μεταφορικά μέσα της εποχής.
Η κομβική θέση της πλατείας για τη ζωή της πόλης γίνεται φανερή και από την κατασκευή εμβληματικών κτιρίων και τη επιχειρήσεων σε αυτή.
Το 1834 υπήρχε απέναντι από την εκκλησία της Αγίας Ειρήνης το περίφημο «Καφενείον της Ευρώπης». Είχε ιδρυθεί από τη γαλλίδα κυρία Ρομπέρ, κόρη του φιλέλληνα Francois Robert ο οποίος είχε σκοτωθεί κατά τη δεύτερη πολιορκία της Ακρόπολης το 1827. Το καφενείο της Ευρώπης ήτα το πρώτο της πρωτεύουσας με τραπέζι μπιλιάρδου ενώ σε αυτό σύχναζαν έλληνες και ξένοι θαμώνες.
To Καφενείον της Ευρώπης
Στα μέσα του 19ου αιώνα λειτουργούσε στους ορόφους πάνω από το καφενείο το ξενοδοχείο Παρνασσός το οποίο διέθετε και εστιατόριο καθώς δεν λειτουργούσαν ακόμα καταστήματα που ήταν αποκλειστικά εστιατόρια. Το 1884 μεταφέρθηκε στο κτίριο το ξενοδοχείο – εστιατόριο Πετρούπολις το οποίο ήταν από τα παλιότερα εστιατόρια της Αθήνας. Λειτουργούσε ως ξενοδοχείο – εστιατόριο από το 1834 και βρισκόταν στην Ερμού κοντά στην Καπνικαρέα
Το 1839 χτίστηκε στην πλατεία ( Αιόλου 39) τριώροφο κτίριο. Στην οροφή του ο καθηγητής Γ. Βούρος εγκατέστησε μετεωρολογικό σταθμό και παρατηρητήριο ήδη πριν την ανοικοδόμηση του Αστεροσκοπείου Αθηνών. Θα μπορούσε λοιπόν να θεωρήσει κάνεις ότι σε αυτό το κτίριο λειτούργησε, έστω ανεπίσημα, το πρώτο Αστεροσκοπείο της Αθηνάς. Το 1878 λειτούργησε ως ξενοδοχείο με την επωνυμία «Βύρων» ενώ στο ισόγειο του στεγάζονταν εμπορικά καταστήματα. Πλέον το κτίριο θεωρείται ένα από τα παλαιότερα της Αθήνας και έχει χαρακτηριστεί ως διατηρητέο από το Υπουργείο Πολιτισμού.
Διαφήμιση καταστήματος στην Πλατεία Αγίας Ειρήνης. Εφημ. ΣΚΡΙΠ, 1898
Η πλατεία είχε γίνει το κέντρο του εμπορίου λουλουδιών. Στις αρχές του αιώνα έκαναν την εμφάνισή τους στους δρόμους της πόλης οι πλανόδιοι ανθοπώλες που μετέφεραν λουλούδια με τα γαϊδουράκια τους στην Αθήνα από την περιφέρεια. Συγκεντρώνονταν στην πλατεία Αγίας Ειρήνης και από εκεί διένεμαν τα λουλούδια στα ανθοπωλεία της οδού Σταδίου και τα επόμενα χρόνια και στα «λουλουδάδικα» της Βασιλίσσης Σοφίας. Έτσι δημιουργήθηκε η παράδοση των ανθοπωλείων στην πλατεία η οποία επιβίωσε για αρκετές δεκαετίες.
Η ανάπτυξη της οδού Σταδίου στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα μετατόπισε το κέντρο του εμπορίου. Σταδιακά το ύφος του εμπορίου της Αιόλου μεταβλήθηκε. Παρέμειναν κατώτερης κατηγορίας μαγαζιά ενώ συγκεντρώνονταν εκεί και πλανόδιοι πωλητές με τα καροτσάκια τους. Στις αρχές του 20ου αιώνα στην οδό Αιόλου βρίσκονταν επιπλοποιία ενώ στην Πλατεία της Αγίας Ειρήνης ήταν συγκεντρωμένες οι βιοτεχνίες καρεκλοποιείων / καθεκλοπωλείων.
Τα ίχνη της πλατείας του 19ου αιώνα είναι ακόμα ευδιάκριτα. Η Πλατεία Αγίας Ειρήνης, σημείο αναφοράς της Αθήνας ήδη από τα πρώτα χρόνια της νεώτερης ιστορίας της, ακολούθησε την πορεία του κέντρου της πρωτεύουσας. Την απομάκρυνση των κατοικιών, τα χρόνια της εγκατάλειψης, την αλλαγή του ύφους της. Τα τελευταία χρόνια ωστόσο η πλατεία διεκδικεί και πάλι ρόλο στην καθημερινότητα των Αθηναίων αλλά και των επισκεπτών της πόλης ως δημοφιλές σημείο συνάντησης και διασκέδασης.
Η ίδια η Αγία Ειρήνη γεννήθηκε τον 4ο αιώνα στην Περσία με το όνομα Πηνελόπη το οποίο άλλαξε σε Ειρήνη μετά την μεταστροφή της στο χριστιανισμό. Μαρτύρησε λόγω της πίστης της και έζησε τα περισσότερα χρόνια της ζωής της στην Έφεσο. Στην Αθήναποτέ δεν είχε έρθει ποτέ.
Πηγές
Γιοχάλας Θανάσης, Καφετζάκη Τόνια, Αθήνα. Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία, εκδ. ΕΣΤΙΑ, Αθήνα, 2013
www.elia.org.gr ,Ξενοδοχείο Παρκ
www.elia.org.gr, Ξενοδοχείο Βύρων
www.toperidiko.net. Ιστορικά καφενεία της Αθήνας του 19ου αιώνα
www.athenssocialatlas.gr, Σχεδιάζοντας την Αθήνα τον 19ο αιώνα
www.taathinaika.gr, Ο Ναός της Αγίας Ειρήνης της Αθηναϊκής οδού Αιόλου
www.taathinaika.gr , Τα ανθοφόρα γαϊδουράκια στην προπολεμική Αθήνα
ΕΒΕ, Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Εφημερίδων και Περιοδικού Τύπου
www.athensvoice.gr , Η Αιόλου έχει τη δική της ιστορία
www.10deco.gr , Η παλιά Αθήνα μέσα από καρτ ποστάλ
www.mixanitouxronou.gr , Έτσι ήταν η Αιόλου με τον ναό της Αγίας Ειρήνης στα χρόνια του Όθωνα. Γιατί ο νεαρός βασιλιάς δεν φόρεσε στέμμα και κάποιοι το θεώρησαν γρουσουζιά…
Leave A Comment