“Το νέο είναι πιο καλό”, σημειώνει ο Μπέρτολντ Μπρεχτ εμφατικά στο ποιητικό του έργο. Αλλά το νέο δεν είναι καινούργιο, θα μπορούσε να υποστηρίξει ο Διευθυντής του Μουσείου Ακρόπολης, κύριος Νικόλαος Χρ. Σταμπολίδης, μέσα από τη νέα έκθεση  ΝοΗΜΑΤΑ, της οποίας την ιδέα συνέλαβε και έχει την επιστημονική ευθύνη.

Η συλλογή από 164 έργα τέχνης-προερχόμενα από τις πλέον σημαντικές μουσειακές συλλογές της Ευρώπης και της Ελλάδας- αποτελεί ακριβώς αποθησαύρισμα έργων που η περιοδολόγησή τους εκτείνεται από την Αρχαία Ελλάδα μέχρι και τους νεότερους χρόνους.

“Τα μεγάλα και τα σπουδαία”, μέσα από αντικείμενα τέχνης και διακοσμητικής ,όπως διαχωρίζονται εννοιολογικά από τον ίδιο το διευθυντή του Μουσείου Ακρόπολης, ελαττώματα και χαρίσματα,  πάθη και πόθοι, προλήψεις και δεισιδαιμονίες ,πολιτικές ,θρησκευτικές και θεσμικές εκφάνσεις ,όλα αποκυήματα της ανθρώπινης παρουσίας στο κόσμο τούτο και πέρα απ’ αυτόν. Τα ρητά και τα άρρητα ,οι φόβοι και οι αναταραχές της ανθρώπινης διάνοιας ,το σώμα και η περιφορά του στη γήινη σφαίρα.

Όπως έχει υποστηρίξει ο ίδιος ο κύριος Σταμπολίδης σε προηγούμενη τοποθέτηση του, “αν και οι καιροί περνούν, ένα μόνο παραμένει ακατάλυτο: η ανθρώπινη αδυναμία.”

Αν ο Χάρολντ Μπλούμ στο βιβλίο του “Δυτικός Κανόνας” υποστηρίζει  ότι ο Σαίξπηρ εφεύρε την επιστήμη της ψυχολογίας θέτοντας ως γνωστικό εργαλείο την έννοια του αναστοχασμού και τον αναγορεύει ως πατέρα της ψυχανάλυσης, ο κύριος Σταμπολίδης αποδεικνύει ,μέσα από αγγεία και γλυπτά, από εικόνες και σύμβολα, πως ο αναστοχασμός ήταν ήδη παρών στην Αρχαία Ελλάδα. Είχε θέση σε συμβολισμούς σε αντικείμενα της καθημερινότητας και σε εκείνα των λατρευτικών τελετών.

Η συνομιλία των αντικειμένων μέσα στο πέρασμα των αιώνων ,δίνει μια εξαιρετική αφορμή για επανάγνωση των Αρχαιολογικών συλλογών όλης της χώρας και μια φρέσκια ιδέα εικαστικής συγκριτικής λογοτεχνίας ,αφήνοντας πίσω τις επαναλαμβανόμενες αυστηρές προσεγγίσεις της λιτής και αυστηρά επιστημονικής προσέγγισης των ευρημάτων κατά περιοχή και κατά εποχή.

Ακολουθεί, επίσης,  το πνεύμα της εποχής της διεπιστημονικότητας και της ανάγκης συνομιλίας των μεγάλων μορφών της ιστορίας της ανθρωπότητας και της άρσης των εμμονικών μονομερών προσεγγίσεων. Της συνεργασίας, της τέχνης και της επιστήμης για ένα καλύτερο μέλλον τώρα που η δεισιδαιμονία έχει δώσει τη θέση της  στη τεχνολογία, αλλά που η τελευταία δε θα μπορέσει ποτέ να καταργήσει την ανάγκη μιας βαθιάς πνευματικότητας.

Ο ίδιος ο κύριος Σταμπολίδης, στην παρουσίαση της έκθεσης σημειώνει χαρακτηριστικά: 

“Δημιουργώντας μια Έκθεση έχω πάντοτε κατά νου τη ρήση του Ιταλού φιλοσόφου και ιστορικού Pier Giovanni Guzzo ότι μια Έκθεση για να δοθεί στο κοινό πρέπει να στηρίζεται στην επιστημονική της τεκμηρίωση, χωρίς την οποία δεν είναι παρά ένα κουλτουροκοσμικό γεγονός, πολλές φορές και αγοραίο.

Η παρούσα Έκθεση με τίτλο ΝοΗΜΑΤΑ. “Προσωποποιήσεις και Αλληγορίες από την αρχαιότητα έως σήμερα”, επιλέχθηκε κυρίως για τη δυσκολία της να μεταφέρει στην αίθουσα των περιοδικών Εκθέσεων του Μουσείου Ακρόπολης όχι απλά έναν Διάλογο μεταξύ δύο διαφορετικών εποχών δημιουργίας αλλά μια Τετραλογία, που θα παρουσίαζε μαζί τέσσερεις διαφορετικές περιόδους της Τέχνης: Αρχαιότητα, Βυζάντιο, Αναγέννηση και Νεότερη Τέχνη. Πώς δηλαδή η ελληνική αρχαιότητα συλλαμβάνει, σχεδιάζει και αποδίδει μιαν ιδέα και πώς αυτή στη συνέχεια περνάει και διατρέχει τις μετέπειτα περιόδους που προανέφερα.

Ο μονολεκτικός τίτλος της ΝοΗΜΑΤΑ, με κεφαλαία τα 6 από τα 7 γράμματά της και μικρογράμματο το δεύτερο, είναι αυτός που παραπέμπει στα νοήματα της θεματικής της πλοκής καθώς οι προσωποποιήσεις, οι συμβολισμοί και οι αλληγορίες είναι καθοριστικές σταθερές που διατρέχουν την Έκθεση ως διαχρονικά νήματα. Χαρακτηριστικά ανθρωποκεντρικός ο ελληνικός πολιτισμός δεν αποδίδει μόνον τους θεούς του κατ’ εικόνα και ομοίωση των ανθρώπων αλλά προσωποποιεί και την ίδια τη φύση, τον χρόνο, τις έννοιες, τις ιδέες και τους θεσμούς, τον ψυχισμό του, τα συναισθήματα και τις τέχνες.

Η αλληγορία της συκοφαντίας, περ. 1530, Sandro Boticelli, Ρώμη, Galleria Colonna

Η Έκθεση αυτή θα πρέπει να εκληφθεί ως παράδειγμα, καθώς θα ήταν αδύνατο να μεταφερθούν και να εκτεθούν όλα εκείνα τα έργα που θα επιθυμούσα να εκπροσωπήσουν τις ενότητές της. Θα ήταν δηλαδή αδύνατη μια μαξιμαλιστική πραγματοποίηση με συμμετοχή εκατοντάδων έργων. Τους λόγους του ανέφικτου της επιθυμίας αυτής γνωρίζουν πολύ καλά όσοι ακόμα στις μέρες μας υιοθετούν τον «βιωματικό» τρόπο να βλέπουν τα έργα από κοντά στην εκάστοτε σύνθεση και συνάφειά τους και όχι να τα κοιτάζουν απλώς στην οθόνη του ipad, του laptop ή του υπολογιστή τους, χάνοντας την αίσθηση του τρισδιάστατου, των όψεων και των συνδυασμών που οι ίδιοι θα ήθελαν να ακολουθήσουν στην πραγματική περιήγησή τους.

Η Έκθεση συνίσταται από 165 έργα, μικρού, μεσαίου και μεγάλου μεγέθους από διαφορετικά υλικά και εποχές: νομίσματα, κεραμικά και πήλινα όστρακα, αγγεία, ανάγλυφα, αγάλματα, χειρόγραφα και βιβλία, τοιχογραφίες και πίνακες ζωγραφικής. Ουσιαστικά ένα παλίμψηστο υλικών και έργων διαφορετικών συντίθεται εδώ για να φανεί έστω και αμυδρά η διείσδυση των προσωποποιήσεων και των αλληγοριών όχι μόνο στις μεγάλες αλλά και στις διακοσμητικές τέχνες. Πρόκειται ουσιαστικά για έργα όχι εική και ως έτυχε αλλά για έργα επιλεγμένα που ανταποκρίνονται λιγότερο ή περισσότερο αριθμητικά στους λόγους που εξηγήσαμε παραπάνω.

Η Σανδαλίζουσα, 410 π.Χ., Μουσείο Ακρόπολης

Η Έκθεση χωρίζεται σε έξι ενότητες: Χρόνος, Φύση, Θεότητες, Άνθρωπος & Ανθρώπινη Φύση, Θεσμοί, «Αλληγορίες» και έναν Επίλογο. Κάθε μία από αυτές έχει μία ή περισσότερες υποενότητες, αναλόγως του αριθμού των έργων που κατορθώσαμε να συγκεντρώσουμε για το τετράμηνο διάστημα διάρκειάς της στο Μουσείο Ακρόπολης.

Το σχήμα των Ενοτήτων στον χώρο των περιοδικών Εκθέσεων είναι πλεκτόν. Έγινε προσπάθεια η διαδρομή των επισκεπτών να μην είναι μόνο χρονολογική και γραμμική αλλά να υπάρχουν δίοδοι διαφυγής του ματιού και ακολουθητέας, ενδεχομένως, πορείας προς συγγενείς Ενότητες ή υποενότητες, έργο δύσκολο και πολύπλοκο που εξάντλησε συχνά τις αντοχές μας”.

Μουσείο Ακρόπολης

ΝοΗΜΑΤΑ. “Προσωποποιήσεις και Αλληγορίες
από την αρχαιότητα έως σήμερα”

4/12/2023 – 14/4/2024