Γράφει η Βένια Παστάκα

Ιστορικός Τέχνης

 «…Αν η Τέχνη είναι σήμερα ακροβασία, δεν φτάνει να ντυθούμε τη φορεσιά του σχοινοβάτη. Πρέπει να μπορούμε να περπατάμε σε τεντωμένο σχοινί… τολμάμε και αμφιβάλλουμε».

(Θόδωρος Γλύπτης, Στίγματα Πορείας, ίχνη στην άμμο των λέξεων, Αθήνα 1984, σ. 17.)

Πνεύμα ανήσυχο, δαιμόνιο και πρωτοπόρο, ο Θόδωρος (Παπαδημητρίου) υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες της νεοελληνικής τέχνης. Γεννημένος το 1931 στο Αγρίνιο, σπούδασε τα έτη 1952 έως 1957 στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας, στο εργαστήριο του Μιχάλη Τόμπρου (1889 – 1974), ενώ από το 1959 έως το 1962, έχοντας λάβει υποστήριξη από το Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών, συνέχισε τις σπουδές του στην περίφημη École Nationale Supérieure des Beaux-Arts, και την ίδια περίοδο στην Académie du feu όπου διδάχθηκε μεταλλοτεχνία. Ακόμα, παρακολούθησε σεμινάρια για το αστικό τοπίο στο εργαστήριο αρχιτεκτονικής των Camelot και Bodiansky. Το 1972 δίδαξε στο California State University ενώ το 1980 εκλέχτηκε καθηγητής Πλαστικής στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Πραγματοποίησε σημαντικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το Εξωτερικό ενώ συνεργάστηκε για χρόνια με την αίθουσα τέχνης Δεσμός και το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Ιλεάνα Τούντα. Το 1965, ο Θόδωρος βραβεύτηκε στην Μπιενάλε Νέων στο Παρίσι με το βραβείο Rodin ενώ είχε ήδη εκθεσιακή δραστηριότητα από το 1961. Ακολούθησαν συμμετοχές σε Μπιενάλε και Διεθνείς Εκθέσεις Γλυπτικής που τον ανήγαγαν σε έναν από τους λίγους Έλληνες καλλιτέχνες με διεθνή αναγνώριση του έργου του.

Από τις 8 Φεβρουαρίου, στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης σε επιμέλεια Σταμάτη Σχιζάκη και σχεδιασμό Γιάννη Αρβανίτη, παρουσιάζεται για πρώτη φορά μετά τον θάνατο του καλλιτέχνη το 2018, μια προσπάθεια ερμηνείας του αποτυπώματός του μέσα από το σύνολο σχεδόν του έργου και του αρχειακού υλικού που κληροδότησε μαζί με το εργαστήριό του στο Μουσείο. Μέσα από 11 ενότητες, ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να περιηγηθεί στον κόσμο του γλύπτη αλλά και να κατανοήσει την σημασία του έργου του την εποχή που αυτό δημιουργήθηκε. Ακολουθώντας μη χρονολογική σειρά, οι ενότητες παρουσιάζουν έργα – σταθμούς του καλλιτέχνη καθώς και την νοητική διεργασία που υπήρχε πίσω από την δημιουργία τους. Η περιήγηση ξεκινάει από τον σταθμό Αντί για Έργο Γλυπτικής. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα από το εξωτερικό στα τέλη της δεκαετίας του 1960, καθώς η Χούντα των Συνταγματαρχών είχε επιβάλει σε όλους όσους είχαν λάβει κρατική υποτροφία να γυρίσουν διαφορετικά θα έπρεπε να δώσουν πίσω τα χρήματα που είχαν λάβει, ο Θόδωρος δημιούργησε ένα μανιφέστο για τη νέα γλυπτική, όπως αυτή διαμορφώθηκε μέσα στις ιστορικές συνθήκες της εποχής. Η δεύτερη ενότητα  τιτλοφορείται Χειρισμοί και Τεστ, έργα που έγιναν την περίοδο 1973 – 1982 στην οποία ο καλλιτέχνης διερευνά την σχέση γλυπτικής και άλλων καλλιτεχνικών μέσων. Η τρίτη ενότητα, είναι το εμβληματικό του έργο Ματράκ – Φαλλός. Το 1965, με αφορμή την δολοφονία του φοιτητή Σωτήρη Πέτρουλα, ο Θόδωρος δημιούργησε το έργο Το Ξυπνητήρι του Μεσονυκτίου. Στο έργο αυτό, υπήρχε ένα γκλομπ το οποίο ήταν ένθετο στο μαρμάρινο βάθρο του έργου και το οποίο μπορούσε να το χειριστεί ο θεατής για να παράξει ήχο. Η αμφισημία ανάμεσα στη δημιουργία αλλά και τη βία οδήγησε στο Ματράκ – Φαλλός- ένα έργο που παραπέμπει σε φαλλό, σε μαντρακά γλύπτη ή σε αστυνομικό γκλομπ. Η τέταρτη ενότητα ονομάζεται Από τη χειρονομία στον χειρισμό και αποτελείται από γλυπτικές χειρονομίες του καλλιτέχνη σε μέταλλο ή πηλό. Προχωρώντας στην πέμπτη ενότητα, βρισκόμαστε ενώπιων του Ήχου της Γλυπτικής, στην περίοδο δηλαδή των έργων που ο καλλιτέχνης ενέταξε ηχογραφημένα κείμενα ή ζωντανό λόγο. Στην ενότητα Μεταίχμια – Ισορροπίες, στην οποία εντάσσονται και πρώιμα έργα της περιόδου 1963 – 1967, ο καλλιτέχνης παίζει με τους νόμους της φυσικής, δημιουργώντας μετέωρα γλυπτά, ή γλυπτά στα οποία ισορροπεί το εύθραυστο με το σκληρό υλικό. Στην έβδομη ενότητα, στα Ίχνη Αφής, ο θεατής βρίσκει τον καλλιτέχνη που διεκδικεί την θέση του στη δημόσια σφαίρα, εκμεταλλευόμενος τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας. Η όγδοη ενότητα., η Συντήρηση – Διατήρηση, πραγματεύεται τον κοινωνικό ρόλο της τέχνης ενώ  η αμέσως επόμενη, ο Τηλε – Χειρισμός, παρουσιάζει το εκπληκτικό φιλμ που δημιουργήθηκε σε σκηνοθεσία Γιώργου Εμιρζά (1936 – 1999). Η δέκατη ενότητα είναι το Αντιθέαμα. Πρόκειται για το σχόλιο και την αντι – πρόταση του Θόδωρου απέναντι στην τηλεοπτική κουλτούρα. Η πορεία της έκθεσης κορυφώνεται με την ενδέκατη ενότητα, τον Κήπο. Έχοντας πάντα ενδιαφέρον για την θέση της γλυπτικής στον δημόσιο χώρο, δημιουργήθηκε εντός του μουσείου, ένας τεχνητός κήπος, στον οποίο τα γλυπτά του δεσπόζουν και συνδιαλέγονται με τον θεατή. 

Σημαντική προσθήκη της έκθεσης, είναι η ένταξη σύγχρονων καλλιτεχνών σε αυτήν, όπως ο Νίκος Αρβανίτης, η Πάκυ Βλασσοπούλου, οι Ίρις και Λήδα Λυκουριώτη, ο Κώστας Μπασάνος και ο Γιάννης Παπαδόπουλος, που έχουν συνδιαλλαγεί κριτικά με αντίστοιχους διαχρονικούς προβληματισμούς οι οποίοι εντοπίζονται και στο έργο του Θόδωρου. Η προσθήκη αυτή δένει εξαιρετικά με τα ίδια τα λεγόμενα του καλλιτέχνη που έγραφε το 1966 «…προτιμώ να σε ψάχνω – βρίσκω μέσα από τα έργα μου. Κι αν δεν το κατορθώνω, άσε με να πιστεύω ότι προηγούμαι της εποχής μου, δηλ. ότι θα βρω τους θεατές μου στους απογόνους σου». (Ό.π., σ. 28, από κείμενο γραμμένο στο Παρίσι το 1966.)

Το έργο του Θόδωρου αναμφίβολα δεν είναι ένα εύκολο έργο. Δεν πρόκειται για γλυπτική που έχει σκοπό απλώς να τέρψει, αλλά κυρίως να εκπαιδεύσει και να προβληματίσει. Ο γλύπτης ανήκει σε εκείνη την γενιά καλλιτεχνών που θεωρούσαν χρέος τους την πνευματική καλλιέργεια του κοινού τους. Χωρίς να θυσιάσουν τα εικαστικά τους μέσα, αλλά χρησιμοποιώντας τα πολυσχιδώς, προετοίμασαν το κατάλληλο έδαφος για την δημιουργία ενός σκεπτόμενου αποδέκτη. Ταυτόχρονα, ενώ μέσω του έργου του ασκούνταν συχνά κριτική για την κοινωνία και το κατεστημένο, ο Θόδωρος υπήρξε ένας καλλιτέχνης που το έργο του εντάχθηκε και σε θεσμικές συλλογές μέσω παραγγελιών, δημιουργώντας ένα καλλιτεχνικό παράδοξο. Αυτή την πνευματική και εικαστική ιδιοφυία έχει την ευκαιρία να γνωρίσει εκ νέου κανείς στην έκθεση που τρέχει στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, στην οποία ο επισκέπτης θα συνειδητοποιήσει πως ο γόνιμος διάλογος με το έργο συνεχίζει να είναι ζωντανός ακόμα και όταν ο δημιουργός του είναι πλέον απών.