Μέσα στην ιστορία της πορείας του ανθρώπου, στη μακριά διαδρομή της ανθρώπινης γνώσης και αυτογνωσίας, η γραφή και το βιβλίο στάθηκαν ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες στη διαμόρφωση και την εξέλιξη του πολιτισμού.

Πριν από την ανακάλυψη του πάπυρου στην Αίγυπτο, οι ανθρώπινες κοινωνίες χρησιμοποιούσαν ήδη με τη μορφή πρωτόγονων βιβλίων τα ξύλα, τους πλίνθους, το ελεφαντοστό και άλλες ακόμη επιφάνειες υλικών για να χαράξουν επάνω τους τις πρώτες και βασικές αναγκαίες πληροφορίες στις μεταξύ τους επικοινωνίες. Στα θραύσματα πήλινων αγγείων, στα όστρακα αποτύπωναν στον αρχαίο κόσμο τα έγγραφα της καθημερινής ζωής, τους λογαριασμούς, τις επιστολές, αλλά και τα ονόματα αυτών που ήθελαν να εξοστρακίσουν από την πόλη. Χάραζαν ακόμη και ποιητικά αποσπάσματα που για λόγους παιδαγωγικούς διέδιδαν τη γνώση στην ευρύτερη κοινότητα.

Οι ενεπίγραφες πλάκες -οι πρώτες μορφές βιβλίων-, με τα μολυβένια ελάσματα με χαραγμένες τις ερωτήσεις και επιθυμίες προς τα μαντεία την εποχή του αρχαίου κόσμου είχαν τα χαρακτηριστικά μιας μαγικής πράξης, ένα ξόρκι για να διωχτούν μακριά τα πνεύματα και τα κακά δαιμόνια. Μέσα από τη χειροποίητη αυτή επικοινωνία με το θείο στοιχείο, ο άνθρωπος, περιμένοντας έναν χρησμό, ζήταγε τις απαντήσεις και τις συμβουλές άνωθεν, τις θεϊκές επιταγές για τα αδιέξοδα του βίου.

Στη σημερινή εποχή, τα artists’ books, τα καλλιτεχνικά βιβλία διά χειρός του ίδιου του δημιουργού —που εδώ είναι καλλιτέχνης και βιβλιοδέτης μαζί— είναι ένα είδος καλλιτεχνικών αρχείων και ημερολογίων, άλλοτε με βιαστικές και άλλοτε με επεξεργασμένες σημειώσεις και καταγραφές όλων των ζωγραφικών σκέψεων και ιδεών που απασχολούν, γοητεύουν και βασανίζουν κάθε καλλιτεχνικό νου.

Πρόκειται για αυτοτελείς εικαστικές προτάσεις, θεματικές ενότητες ή μοναχικές συνθέσεις, μέσα από τη μεγάλη δεξαμενή των ιδεών και των εικόνων που ζητούν να βγουν στο φως, διαφυλάσσοντας όμως έναν πιο ιδιωτικό και κλειστό χαρακτήρα. Γι’ αυτό και έχουν τη μορφή των μικρών βιβλίων, το καθένα με διαφορετική χειροποίητη μορφή, που, ανοίγοντάς τα, ξεδιπλώνουν κυριολεκτικά μια αφήγηση, αναπτύσσοντας μέσω των συνδεδεμένων εικόνων ένα διαφορετικό κάθε φορά εκφραστικό/θεματικό σκεπτικό.

Πρόκειται για μικρά αντικείμενα με ξεχωριστό μέγεθος και περιεχόμενο, με διαφορετική λειτουργική χρήση στο άνοιγμα και το κλείσιμό τους, με διαφορετικά υλικά, φτιαγμένα έτσι ώστε να εκφράζουν και να αγκαλιάζουν έναν ολόκληρο, ευρύτατο κόσμο θεμάτων και αναφορών, ενδόμυχων σκέψεων ή φευγαλέων εκλάμψεων του νου.

Καλλιτεχνικά έργα/βιβλία μιας χειροποίητης, πρωτόγονης τεχνικής που δεν φιλοδοξούν παρά να εκφράσουν έναν μικρόκοσμο εικόνων, που μερικές φορές δίνουν και τις αφορμές για μεγαλύτερες συνθέσεις.

Και εδώ, η εξωτερική μορφή του βιβλίου-καλλιτεχνικού αντικειμένου δεν είναι μια τυχαία επιλογή. Από το εξώφυλλο μέχρι την εσωτερική του παρουσία, το κάθε βιβλίο κρύβει και φανερώνει έναν άλλον, εναλλακτικό κόσμο. Διαφορετικά υλικά, άλλες μικτές τεχνικές, ξεχωριστές επεξεργασίες, άλλες εκφραστικές ελευθερίες και αυθαιρεσίες, όλα αυτά συνθέτουν ένα αισθητικό παλίμψηστο όλων των κρυμμένων και φανερών επιθυμιών για μια πλατιά έκφραση ελευθερίας. Μια ελευθερία και μια αισθητική διάχυση που απλώνεται κάθε φορά σε νέους φορμαλιστικούς πειραματισμούς. Με άλλο σχήμα, άλλο μέγεθος, άλλο περιεχόμενο, με διαφοροποιημένη στιλιστική γλώσσα και ξέχωρη εικαστική γραμματική και συντακτικό, διεισδύουν τα μικρά βιβλία ανάμεσα στην κατ’ εξοχήν κύρια παραγωγή του δημιουργού και διεκδικούν τον δικό τους χώρο. Έναν χώρο μιας ανέμελης καλλιτεχνικής ελαφράδας, χώρο ευρηματικού παιχνιδιού, μιας αυτοσχέδιας, χαλαρής ανάσας, που συστηματικά -αλλά χωρίς σύστημα- επανέρχεται μέσα στα χρόνια, σε άτακτα διαστήματα, για να καταγράψει -σε σμίκρυνση- συμπυκνωμένες τις όποιες αλήθειες ενός εικαστικού μικρόκοσμου. Ενός μικρόκοσμου όπου τα σχέδια συνομιλούν με το κολάζ, η ζωγραφική με το χρώμα συναντά τη μαυρόασπρη χαρακτική και συνευρίσκεται με τα πιο ετερόκλητα ευτελή υλικά και το ζωγραφικό θέμα αναδιπλώνεται σε πολλαπλές αποκαλύψεις και αποκρύψεις μέσα στη συνεχή ροή των εικόνων, μέσα στις σμικρύνσεις και τις επιμηκύνσεις. Κάθε αιφνίδια σκέψη μπορεί να γίνει ένα εικονικό συνεχές, να απλωθεί σ’ έναν δικό της μουσικό ρυθμό και πάλι να ξαναμαζευτεί στον μικρό της κλειστό, αναδιπλωμένο κόσμο.

Στο πείσμα της άυλης τεχνολογίας των εικόνων, τα καλλιτεχνικά βιβλία -ίσως άθελά τους-, μετά από διαδρομή τόσων αιώνων και τη θαυμαστή περιπέτεια της τυπογραφίας, διαφυλάσσουν κάτι από τη διαρκώς εκπληρούμενη και διαρκώς ανεκπλήρωτη επιθυμία μιας πρωτογενούς χειρωναξίας. Να συμπτυχθούν δηλαδή η γνώση, οι επιρροές, οι καταβολές, οι επιθυμίες, τα ερωτήματα, οι κατακτήσεις των δημιουργών και του ιδιωτικού τους σύμπαντος σε μικρά εγχειρίδια ζωής και τέχνης, μικρά βιβλία, μοναδικά, που στέλνονται σαν μπουκάλια ναυαγών στο πέλαγος, περιμένοντας έναν χρησμό, όχι πια από τη θεότητα, αλλά από την κοινωνία των ανθρώπων.

Η ποίηση, η ζωγραφική, ο κλασικός κόσμος, η σύγχρονη κοινωνία, οι ερωτικές μορφές, τα πρόσωπα της ιστορίας και οι ιστορίες των προσώπων, η πολιτική, ο καθημερινός βίος και οι δημόσιες εικόνες του γίνονται η βασική πρώτη ύλη σ’ αυτές τις στοχαστικές, βιβλιοφιλικές εικαστικές μαρτυρίες, νοητά βιβλία που με τη γλώσσα της τέχνης γεμίζουν τα ατελείωτα ράφια μιας φανταστικής βιβλιοθήκης που διαφυλάττει τα πολύτιμα κατάλοιπα εν ζωή, τα σπαράγματα της ιδιωτικής μας φαντασίας.

Γιάννης Ψυχοπαίδης,
ομότιμος καθηγητής ΑΣΚΤ

Φωτογραφία: Θανάσης Βασιλείου