Η Αναστασία Ζήση είναι Kαθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αιγαίου στο Τμήμα Κοινωνιολογίας και το πολύπτυχο έργο της αναπτύσσεται στα πεδία της κριτικής ψυχικής υγείας, στη μελέτη κοινοτήτων και κοινωνικά καταπιεσμένων ομάδων.  Από το 2004 υπήρξε ιδρυτικό μέλος της συντονιστικής επιτροπής του Π.Μ.Σ. του Τμήματος Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου σε θέματα κοινωνικής συνοχής και τοπικής ανάπτυξης, και σήμερα, είναι Διευθύντρια στο Δ.Π.Μ.Σ. «Εφαρμοσμένη-Κλινική Κοινωνιολογία και Τέχνη» του Τμήματος Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου και του Τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας.

Το Days of Art in Greece είχε τη μεγάλη χαρά να συναντήσει και να συνομιλήσει την Καθ. Αναστασία Ζήση, η οποία μοιράστηκε μαζί μας το όραμα ότι «Η τέχνη μπορεί να νοηματοδοτήσει τη ζωή και να εγκαταστήσει σχεσιακές πρακτικές που ανατρέπουν παραδοσιακά πρότυπα κοινωνικού συσχετισμού αποκαλύπτοντας τις άφατες διαδικασίες που επιτρέπουν την αναπαραγωγή τους».

Έχοντας ένα πλατύ γνωσιολογικό υπόβαθρο σε θέματα ψυχολογίας, κοινωνιολογίας, διδακτικής θα θέλαμε να σας ρωτήσουμε πόσο έχει αλλάξει ο τρόπος πρόσληψης της γνώσης σήμερα, τόσο σε επίπεδο γνωστικού αντικειμένου, όσο και σε θέματα παιδαγωγικής σχέσης;

Τα μοντέλα της παραγωγής γνώσης και της διδακτικής έχουν αλλάξει καθώς η έμφαση δίνεται στη διαδικασία της συμπαραγωγής, τη διεπιστημονικότητα, την ανάπτυξη διαφορετικών οπτικών και της δράσης. Το μεταπτυχιακό «Εφαρμοσμένη- Κλινική Κοινωνιολογία και Τέχνη» είναι στραμμένο σε νέα πρότυπα της από κοινού παραγωγής γνώσης με ενημερότητα στις αρχές της κοινωνικής δικαιοσύνης, της ισοτιμίας και του σεβασμού στην πολυφωνικότητα.

Ποιες θεωρείτε ότι είναι οι αιτίες της αύξησης ψυχολογικών προβλημάτων στους νέους; Ποιος ο ρόλος των γονέων και ποιος του κοινωνικού περιβάλλοντος; 

Δεν έχουμε στη διάθεση μας διαχρονικά επιδημιολογικά δεδομένα τα οποία με ασφάλεια να τεκμηριώνουν τις αυξητικές τάσεις των ψυχολογικών προβλημάτων μεταξύ των νέων αλλά γνωρίζουμε από τις επίσημες εκθέσεις του Π.Ο.Υ. και συγχρονικές ευρωπαϊκές έρευνες ότι οι έφηβοι και τα άτομα σε νεαρές ηλικίες αντιμετωπίζουν ένα μεγάλο φάσμα προκλήσεων τόσο στην προσωπική τους όσο και στην σύνδεση τους με την αγορά εργασίας. Η μεγάλη πίεση για κοινωνική αποδοχή κυρίως ως προς τα πρότυπα της εξωτερικής εμφάνισης και συχνά οι δυσκολίες για την κατάκτηση μιας αυτόνομης ζωής θέτουν υπαρξιακά ζητήματα στο επίκεντρο των αναζητήσεων και των προβληματισμών τους.  Όταν αυτές οι υπαρξιακές αγωνίες δεν βρουν μια μέθοδο επεξεργασίας είναι πιθανόν να εμφανιστούν διάφορες μορφές ψυχικής δυσφορίας, πηγές ψυχικού πόνου. Ο ψυχικός πόνος εκφράζει συχνά μια συσσωρευμένη αδυναμία επίλυσης εσωτερικών εντάσεων. Η δημιουργία ενδιάμεσων χώρων, όπου οι νέοι και οι νέες, μπορούν να αναπτύξουν τα ταλέντα τους και να εμπλουτίσουν τα ενδιαφέροντα τους μέσω συμμετοχικών διαδικασιών και της συντροφικότητας δύναται να ενισχύσει τους δεσμούς και τη θετική αμοιβαιότητα απαλύνοντας τα εσωτερικά αδιέξοδα.

Θεωρείτε το φαινόμενο της αύξησης βίας κατά των γυναικών υπαρκτό; Κι αν ναι σε τι οφείλεται;

Συχνά οι δημοσιογράφοι ενδιαφέρονται να καταγράψουν το κατά πόσο υπάρχει αύξηση της βίας κατά των γυναικών αλλά η πραγματικότητα είναι ότι η κάθε, έστω και μεμονωμένη, πράξη βίας χρειάζεται να μας κρατά σε εγρήγορση ως κοινωνία ανεξάρτητα από το στατιστικό μέγεθος αυτής. Το βέβαιο είναι ότι οι γυναικοκτονίες των τελευταίων ετών αλλά και η μεγάλη ανάγκη της χρήσης υπηρεσιών τηλεφωνικής συνδρομής υποδεικνύουν πως κάτι τρέχει με τις ερωτικές σχέσεις και την εκδίπλωση μιας πλήρους συναισθηματικής ζωής.  Οι άνθρωποι όταν μπαίνουν σε μια σχέση φαντασιώνονται διάφορα πράγματα τα οποία δεν βρίσκουν απόκριση και αυτό έχει ως συνέπεια την απογοήτευση που μπορεί να εκβάλει στις όχθες του κακού. Η αδυναμία για μια σχέση συντροφικής αμοιβαιότητας επιδεινώνεται από τα ριζωμένα πατριαρχικά πρότυπα.

Τα ψυχικά νοσήματα έχουν ταξικό πρόσημο; Είναι συχνότερα σε κοινότητες με χαμηλές οικονομικές δυνατότητες; Ο Durkheim έχει επισημάνει το “ανομικό φαινόμενο”. Πόσο πιστεύετε ότι οι ψυχώσεως είναι αποτέλεσμα πλασματικών αναγκών μιας υπερκαταναλωτικής κοινωνίας; 

Η ταξική διάσταση της κλινικής ψυχοπαθολογίας έχει τεκμηριωθεί από ένα πλήθος ερευνών, οι οποίες πράγματι είχαν εκπορεύσει από τις πρώιμες κοινωνιολογικές μελέτες του Durkheim για την ανομία και την αυτοκτονία.  Αυτό δεν σημαίνει ότι τα εύπορα στρώματα είναι ελεύθερα προβλημάτων ψυχικής υγείας.  Ωστόσο η εξέλιξη και η αντιμετώπιση των προβλημάτων ψυχικής υγείας γνωρίζουμε ότι σε σημαντικό βαθμό επηρεάζεται από το πολιτισμικό κεφάλαιο των ανθρώπων αλλά και των κοινοτήτων στις οποίες δραστηριοποιούνται.

*Η Αναστασία Ζήση είναι Καθηγήτρια στο Τμήμα Κοινωνιολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου με γνωστικό αντικείμενο Κοινότητα & Ψυχική Υγεία. Εκπόνησε τη διδακτορική της διατριβή ως υπότροφος του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Ωνάσης στην Σχολή Ψυχολογίας του Πανεπιστήμιου Birmingham, Ηνωμένο Βασίλειο. Έχει σημαντική εμπειρία στον ερευνητικό σχεδιασμό και τη μεθοδολογία κοινωνικών ερευνών, τη διεξαγωγή ομάδων εστίασης, την ανάλυση ποιοτικών και ποσοτικών δεδομένων. Είχε την επιστημονική ευθύνη μιας σειράς ερευνητικών προγραμμάτων σε αντικείμενα που αφορούν στην κοινότητα και την ψυχική υγεία, τον σχεδιασμό και την οργάνωση ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων, τη διάγνωση αναγκών και την αποτίμηση ποιότητας ζωής γενικού πληθυσμού αλλά και ομάδων που ζουν σε ιδιάζουσες συνθήκες ζωής. Έχει δημοσιεύσει σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά όπως στο Psychological Medicine, Social Psychiatry & Psychiatric Epidemiology, Journal of Community Psychology, Journal of Community & Applied Social Psychology και οι εργασίες τους έχουν λάβει διεθνή αναγνώριση.