Τα στοιχεία που κυριαρχούν στην έκθεση που διοργανώνει η Δημοτική Πινακοθήκη Πατρών με τίτλο «Φώτης Κόντογλου –  Εκ βαθέων», η οποία θα ξεκινήσει την Παρασκευή 11 Νοεμβρίου και θα διαρκέσει έως  και την Τρίτη 31 Ιανουαρίου, παρουσιάστηκαν το πρωί της Πέμπτης 20 Οκτωβρίου στην «Αγορά Αργύρη» – στον ειδικά διαμορφωμένο χώρο όπου οι εργαζόμενοι στον Οργανισμό παρουσιάζουν το έργου τους – στη διάρκεια συνέντευξης που παραχώρησε η πρόεδρος του Πολιτιστικού Οργανισμού Κατερίνα Γεροπαναγιώτη και ο επιμελητής της έκθεσης – αγιογράφος, Πέτρος Λαμπρινάκος.

Η πρόεδρος του Πολιτιστικού Οργανισμού τόνισε πως « Η έκθεση αυτή είναι ενταγμένη στις δράσεις του Δήμου Πατρέων με το γενικό τίτλο ΄΄1922-2022 Πρόσφυγες΄΄.

Η εποχή που έζησε και δημιούργησε ο Φώτης Κόντογλου,  ήταν μια ιδιαίτερα ταραγμένη περίοδος στη σύγχρονη ελληνική ιστορία. Η προσωπική του ζωή, επίσης σφραγίστηκε από δυσκολίες.  Η ορφάνια του από μικρή ηλικία, η προσπάθεια να σπουδάσει, ο ξεριζωμός του από το Αϊβαλί  με τη μικρασιατική καταστροφή, αλλά και τα σκληρά χρόνια της κατοχής, όπου αναγκάστηκε να πουλήσει το σπίτι του για να επιβιώσει, σηματοδοτούν τα χρονικά και κοινωνικά ορόσημα, μέσα στα οποία άνθισε η πιο δημιουργική του έκφραση.

Αναμφισβήτητα υπήρξε μια πολυσχιδής προσωπικότητα με ιδιότυπο έργο, διπλά προσανατολισμένο τόσο στη λογοτεχνία όσο και τη ζωγραφική. Εργάστηκε με εντυπωσιακή προσήλωση «σαν ζωγράφος που γράφει ή σαν λογοτέχνης που ζωγραφίζει», αναζητώντας  την «ελληνικότητα» στην αυθεντική της έκφραση, μέσα από τη λαϊκή και μεταβυζαντινή μας παράδοση.

Ένα πνεύμα σταθερής προσήλωσης, χαρακτηρίζει τις προσπάθειές του για την επαναφορά στους κανόνες της τέχνης, της αγιογραφίας, φέρνοντας στο προσκήνιο μια παράδοση που είχε απαξιωθεί, κάτι που αποτυπώνεται όχι μόνο στα θρησκευτικά, αλλά και, με πιο ελεύθερο τρόπο, στα κοσμικά του έργα. Στη συνολική στάση του, είναι φανερή η απογοήτευση και η απώλεια εμπιστοσύνης στη δυτικότροπη σκέψη, ιδιαίτερα μετά από τις καταστροφές που προκάλεσε στην ανθρωπότητα ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Αναζητά τις μορφές και τους ήρωές του, στους απλούς ανθρώπους της ανατολής και των μακρινών τόπων που, ζώντας απομονωμένοι, παρέμεναν αγνοί και ανόθευτοι.

Οι αναζητήσεις αυτές του Κόντογλου, δεν ήταν ξεκομμένες από τις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες, που είχαν διαμορφωθεί στον ελληνικό χώρο. H Μικρασιατική καταστροφή, η εγκατάλειψη της “Mεγάλης Iδέας”, ο εθνικός διχασμός, επιδρούν καταλυτικά. Το πρόβλημα της αναζήτησης μιας ταυτότητας, τίθεται τόσο στην κοινωνία όσο και στην τέχνη. H «ελληνικότητα» αποτελεί το κύριο ζητούμενο για την πνευματική και εικαστική κίνηση, που χαρακτηρίζεται ως “γενιά του ’30”. H αξιοποίηση της παράδοσης, σε συνδυασμό με την αναζήτηση της θέσης της ελληνικής τέχνης στο διεθνές περιβάλλον, αποτελεί ένα διπλό στόχο.

Μέσα σε αυτόν τον ταραγμένο αλλά και δημιουργικό περίγυρο, εργάζεται ο Κόντογλου. Με την πνευματική του ένταση και το ιδιαίτερο προσωπικό του ύφος, στις θαλασσινές αφηγήσεις και τις εξωτικές εικονογραφήσεις του, καταφέρνει να αναδεχθεί σε μια εξαιρετικά επιδραστική μορφή της νεοελληνικής τέχνης, με άμεσους και έμμεσους μαθητές και συνεχιστές του έργου του. Το στίγμα που άφησε με τη τέχνη του, ήταν βαθιά ανθρώπινο και απόλυτα αυθεντικό και γι αυτό είναι ορατό, ακόμα και σήμερα»..

Από την πλευρά του ο επιμελητής της έκθεσης Πέτρος Λαμπρινάκος σημείωσε ότι «Η έκθεση προσκαλεί όλους μας να γνωρίσουμε τον εικαστικό και συγγραφέα Κόντογλου, αλλά ακόμη περισσότερο τον άνθρωπο Φώτη Κόντογλου. Έναν άνθρωπο απλό και ταπεινό και συνάμα απόλυτα παθιασμένο με τη ζωή. Σεβόταν και αγαπούσε το καθετί γύρω του, δενόταν με αυτό. Όλα είχαν υπόσταση και έβλεπε τη δύναμη της ζωής σε αυτά.  Στον άνθρωπο, στη θάλασσα, στα βράχια, σε ένα μαμούδι, στα αγριόχορτα, στις ξεχασμένες πολιτείες και στα κάστρα, στους ξεχασμένους και λησμονημένους ανθρώπους.

Οι απόγονοι του Φώτη και της Μαρίας Κόντογλου, οι οικογένειες των Παναγιώτη και Φώτη Μαρτίνου μας έκαναν την μεγάλη τιμή να αποδεχτούν την πρόσκλησή μας για αυτή την έκθεση στην πόλη μας.

Η έκθεση αυτή θα είναι μοναδική, γιατί θα γίνει όπως η οικογένειά του γνωρίζει ότι θα ήθελε ο ίδιος, χωρίς διάθεση επίδειξης και περηφάνιας. Καλούμαστε όλοι να γνωρίσουμε «εκ βαθέων» τον καλλιτέχνη να μάθουμε περισσότερα για την προσωπικότητά του, για την τόσο διαστρεβλωμένη και παρουσιασμένη διαφορετικά από αυτό που πραγματικά ήταν: Η χαρά της ζωής! Ναι αυτό ήταν ο Φώτης Κόντογλου. Ήταν ο πρόσφυγας, ο Μικρασιάτης, που με πείσμα και με κίνητρο μόνο την αγάπη και την αλήθεια αναγέννησε την βυζαντινή εικονογραφία στην Ελλάδα. Αυτός επηρέασε βαθύτατα την νεοελληνική λογοτεχνία.

Για πρώτη φορά θα παρουσιαστούν έργα όπως πρωτότυπα χειρόγραφά του, καθώς και πρωτότυπες συγγραφικές του εκδόσεις. Η έκθεση έχει χωριστεί σε 9 ενότητες, που η κάθε μία φωτίζει και μία διαφορετική πλευρά του Κόντογλου. Ενότητα 1^η: Δημαρχείο – Παρουσιάζεται η προετοιμασία και τα προσχέδια πριν την ολοκλήρωση της τοιχογραφίας (για την δουλειά αυτή των 3 χρόνων δεν πληρώθηκε ποτέ). Ενότητα 2^η: Η τοιχογραφία της οικίας Κόντογλου. Το έργο αυτό είναι η χαρά της ζωής η πλήρως απελευθερωμένη φαντασία και το συναίσθημα του καλλιτέχνη. Ενότητα 3^η: Χειρόγραφο Αστρολάβου. Το χειρόγραφο είναι ιδιαίτερης καλλιτεχνικής αξίας, λόγω της καλλιγραφικής γραφής και των σχεδίων του. Ενότητα 4^η: Λαοκόων Προσχέδια για τον πίνακα που υπάρχει στην Δημοτική Πινακοθήκη Αθηνών. Ενότητα 5^η και 6^η:  Έκφρασις και Ακάθιστος Ύμνος. Η Έκφρασις είναι διδακτικό βιβλίο για την ελληνορθόδοξη Βυζαντινή Αγιογραφία που ο Κόντογλου θεωρούσε την υπέρτατη των τεχνών. Ενότητα 7^η: Ο Καστρολόγος. Καταδεικνύει το πραγματικό συναίσθημα του Κόντογλου: Απλότητα και ταπεινότητα. Ενότητα 8^η Πρώιμα έργα. Τα κυριότερα από τα λιγοστά σωζόμενα έργα της 10ετίας 1910- 1920.τα 2 από αυτά «Αιβαλί» και «Χέρια» φωτογραφίζονται και εκτίθενται για πρώτη φορά. Ενότητα 9^η: διάφορα έργα του καλλιτέχνη».

Η πρόεδρος του Πολιτιστικού Οργανισμού Κατερίνα Γεροπαναγιώτη και ο επιμελητής της έκθεσης Πέτρος Λαμπρινάκος ευχαρίστησαν θερμά την Εθνική Πινακοθήκη, τις οικογένειες Παναγιώτη και Φώτη Μαρτίνου, το ΜΙΕΤ, τον Οίκο Δημοπρασιών Βέργο, την Φρόσω Γανιάρη, και τους συλλέκτες Μιχαήλ Σκούλο και Δημήτρη Παπαγεωργόπουλο, για την ευγενή παραχώρηση των έργων.

Η έκθεση θα φιλοξενηθεί στη Δημοτική Πινακοθήκη Πατρών ( Μαιζώνος 110)