Έχοντας αποτυπώσει στην οθόνη του κινηματογράφου- με τεράστια αποδοχή από το κοινό- τα επιτεύγματα  μερικών εκ των εμβληματικότερων μορφών του ελληνικού και παγκόσμιου πνεύματος, από τον Καβάφη και τον Ελ Γκρέκο, μέχρι τον Καζαντζάκη και τον Παπαδιαμάντη, ο Γιάννης Σμαραγδής αποδεικνύει πως ο κινηματογράφος είναι η μεγάλη «λαϊκή τέχνη των καιρών μας». Με αφορμή την πρεμιέρα της τελευταίας του ταινίας, βασισμένης στα έργα και τις ημέρες του πρώτου και κατά πολλούς σπουδαιότερου κυβερνήτη της Ελλάδας, Ιωάννη Καποδίστρια, ο σημαντικός Έλληνας σκηνοθέτης μίλησε στο Days of Art in Greece.

Καθώς η συνομιλία μας ξεκινάει, στην άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής, μπορώ να αφουγκραστώ μια φωνή στεντόρεια και σίγουρη, την ίδια στιγμή ευαίσθητη και παιχνιδίζουσα. Είναι αδύνατον να μην τον ρωτήσω εάν θυμάται το πότε ερωτεύτηκε τον κινηματογράφο. Μου απαντά με μία εικόνα σαν βγαλμένη από το σύμπαν του Τζουζέπε Τορνατόρε: ο οκτάχρονος Γιάννης έχει κατεβεί από τον Ψηλορείτη και σουλατσάρει στο Ηράκλειο όταν ψηλά από μια μάντρα αντικρίζει το φως του προβολέα και το άσπρο πανί του υπαίθριου σινεμά να κυματίζει από το ελαφρύ αεράκι αλλά και τη ζωή των μορφών του ελληνικού κινηματογράφου που προβάλουν πάνω σε αυτό. «Ήταν σαν να βρισκόμουν σε ένα όνειρο», εξομολογείται.

Από εκείνη τη στιγμή συλλαμβάνει ότι ο κινηματογράφος μπορεί να οδηγήσει σε εκείνο που ο ίδιος πλέον ονομάζει «φως της κεντρικής μας ύπαρξης». Διαπραγματευόμενος από τη φύση του το φως και το σκοτάδι, ο κινηματογράφος σύμφωνα με το Γιάννη Σμαραγδή επικοινωνεί απευθείας με τα Ελευσίνια Μυστήρια, αφού «καταργεί τον χρόνο, περιέχει καθαρμούς και οδηγεί προς τις ανώτερες ουσίες.» Όσο προχωράει η συζήτηση μαζί του, κατανοώ όλο και περισσότερο τη διάθεση ενός σκηνοθέτη που ταυτόχρονα με την καλλιτεχνική του ταυτότητα, επιθυμεί να «έρθει σε κοινωνία με τους άλλους ανθρώπους». Για τον ίδιο, εξάλλου, ο κινηματογράφος έχει τη δύναμη να μας πηγαίνει πέρα από την επιφάνεια των πραγμάτων, προχωρώντας προς την «εσωτερική τους ζωή».

Αν και θα έλεγε κανείς, κοιτάζοντας το έργο του, πως ο Γιάννης Σμαραγδής έχει ταυτιστεί με το είδος της ιστορικής βιογραφίας, ωστόσο η συνομιλία μαζί του αποκαλύπτει έναν πολυμαθή καλλιτέχνη που επανέρχεται στις ιδέες του Όρσον Ουέλς περί αλήθειας και ψέματος στον κινηματογράφο, ενώ στη φυσιογνωμία του Ζαν Λυκ Γκοντάρ αναγνωρίζει έναν καθοριστικό πόλο της αντί-αριστοτελικής αφήγησης. Ο Έλληνας σκηνοθέτης στέκεται αρκετά σε μία από τις τελευταίες δηλώσεις του πατριάρχη της Νουβέλ Βαγκ, πως «οι Ευρωπαίοι θα έπρεπε να δίνουν δέκα δολάρια στην Ελλάδα κάθε φορά που χρησιμοποιούν τη λέξη «επομένως»…

Σε αντίθεση με την κριτική που ασκεί διαχρονικά στους κυβερνώντες, που κατά τη γνώμη του, δεν έχουν συλλάβει την «πυρηνική δύναμη του ελληνικού πολιτισμού», ο Γιάννης Σμαραγδής επιστρέφει με άλλη μία ελληνοκεντρική ταινία, εστιάζοντας στη μορφή του Ιωάννη Καποδίστρια, και η οποία θα κυκλοφορήσει στις αίθουσες στις 25 Δεκεμβρίου 2025. Καθώς τον παροτρύνω να μου εξιστορήσει τις περιπέτειες της προετοιμασίας και των γυρισμάτων, ο 79άχρονος σήμερα σκηνοθέτης μού αφηγείται τις σχεδόν συμπαντικές συνθήκες που έφεραν τον ηθοποιό Αντώνη Μυριαγκό στο δρόμο του.

Έχοντας με το μέρος του και τη θετική στάση της Ναταλίας Καποδίστρια, τελευταίας απογόνου του μεγάλου κυβερνήτη, ο Γιάννης Σμαραγδής κατηύθυνε για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα τον Αντώνη Μυριαγκό προς μία διαδικασία εμβύθισης και προσέγγισης της ψυχής του Ιωάννη Καποδίστρια. Λαμβάνοντας την γενναία οικονομική υποστήριξη της ελληνικής ομογένειας- κυρίως της Αμερικής- και με τις αποσκευές του γεμάτες από τις πολύτιμες εμπειρίες των προηγούμενων κινηματογραφικών του εξορμήσεων, ο Γιάννης Σμαραγδής κατάφερε να δημιουργήσει τις συνθήκες «για να συνδυαστεί κάθε ψηφίδα του μωσαϊκού ήδη πριν απ’ την έναρξη των γυρισμάτων».

Υποστηρικτής της άποψης πως κάθε έργο πρέπει να κατασκευάζεται με ταπεινότητα και αγαθή ψυχή αναφέρει ότι σε επόμενο χρόνο η ταινία του για τον Καποδίστρια θα προβληθεί δωρεάν σε σχολεία και πολιτιστικούς φορείς εντός και εκτός Ελλάδος ενώ είναι πρόθυμος να απαντήσει στην τελευταία ερώτησή μου σχετικά με την αίσθηση του ρεαλιστικού που αποπνέουν οι πρώτες προωθητικές φωτογραφίες της ταινίας του.

«Ακολουθήσαμε μία ενιαία προσέγγιση στη χρωματική παλέτα του μακιγιάζ και της διεύθυνσης φωτογραφίας του Άρη Σταύρου. Στοχεύσαμε προς μία αναζήτηση του χρυσαφένιου θέματος των ελληνικών αγιογραφιών», θα υπογραμμίσει γλαφυρά ο Γιάννης Σμαραγδής καταδεικνύοντας πως μορφή και περιεχόμενο οφείλουν να είναι αδιαχώριστα- ιδίως όταν κανείς θεραπεύει τον λαϊκό κινηματογράφο.

*To φωτογραφικό υλικό είναι πνευματικής ιδιοκτησίας Λεωνίδα Ζάρκου

*Με ευχαριστίες στον κριτικό κινηματογράφου Γιάννη Ζουμπουλάκη