«Πάρε το βιβλίο αυτό

και διάβαζε, ώστε η θέα αυτής της απασχόλησης να φκιασιδώνει τη μοναξιά σου»

(ΑΜΛΕΤ, ΠΡΑΞΗ Γ’, ΣΚΗΝΗ 1)

Αδιαμφισβήτητα, το σύνολο του έργου του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ (1565-1616)  στέκει επάξια στο πλευρό των αρχαίων κλασικών τραγωδιών και κατέχει μια ξεχωριστή θέση στην καρδιά κάθε βιβλιολάτρη αλλά και των θεατρόφιλων που με κάθε καινούρια σκηνική «ανάγνωση» των αριστουργημάτων του σπεύδουν να γεμίσουν τα μεγάλα θέατρα από το Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη, μέχρι την Αθήνα και το Λος Άντζελες.

Σε ό,τι αφορά στην ελληνική πρόσληψη του Σαίξπηρ, τα Ελληνικά Γράμματα επεφύλαξαν ένα από τα σημαντικότερα εκδοτικά γεγονότα των τελευταίων ετών, προχωρώντας στην επανέκδοση των απάντων του ελισαβετιανού συγγραφέα μέσα από τις αθάνατες μεταφράσεις του Βασίλη Ρώτα και της Βούλας Δαμιανάκου. Για πολλά χρόνια εξαντλημένες από το εμπόριο, πλέον μπορεί κανείς να τις απολαύσει είτε μεμονωμένα είτε αγοράζοντας την κασετίνα που περιλαμβάνει και τα 39 βιβλία της σειράς.

Για όσους επιθυμούν να κάνουν δώρο στον εαυτό τους ή στα αγαπημένα τους πρόσωπα κάποιο από τα «κοσμήματα» του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, το Days of Art in Greece κάνει «focus» σε κάποια από τα πλέον μνημειώδη έργα της σειράς.

Από το Αρχείο του Θεάτρου Τέχνης-Κάρολος Κουν| Με το Ίδιο Μέτρο, περίοδος 1968-1969, σκηνοθεσία Καρόλου Κουν

Άμλετ (Μετάφραση Βασίλης Ρώτας)

Η τραγωδία του διασημότερου λογοτεχνικού βασιλέα της Δανιμαρκίας, Άμλετ (1600-1601), μεταφράστηκε από το Βασίλη Ρώτα το 1937 για λογαριασμό του Εθνικού Θεάτρου. Διατηρώντας το υψηλό ύφος του πρωτοτύπου, και τις ειρωνικές αιχμές για τους τρόπους της Αυλής, ο σημαντικός μεταφραστής σύμφωνα με τους πλέον έγκριτους κριτικούς λογοτεχνίας παραδίδει μια «ανυπέρβλητη» μετάφραση που περνάει μέσα από τους μεγάλους σκοπέλους των αγγλικών της Αναγέννησης για να αναδημιουργήσει το σύμπαν του Άμλετ προς απόλαυση του ελληνόφωνου κοινού. Σύμφωνα με τον ίδιο το μεταφραστή, σε ένα έργο που θέτει το οντολογικό ερώτημα «Να’ ναι κανείς ή να μην είναι, αυτό είναι το ζήτημα»: … «Ο Σαίξπηρ δίνοντας την εικόνα της εποχής του με την κοσμοθεωρία της, που’ ναι ακόμα ολότελα θρησκευτική, την περιβάλλει με το δέος και την ευλάβεια και την πίστη σε ανώτερη τάξη που τραβάει τους δρόμους της και ξετελειώνει τους σκοπούς της, ρυθμίζοντας και την κοσμικήν ιεραρχία των αξιών.»

Από το Αρχείο του Εθνικού Θεάτρου| Άμλετ, Κεντρική σκηνή, σε σκηνοθεσία Δημήτρη Ροντήρη, 1937.

Οι Δύο Άρχοντες της Βερόνας (μετάφραση: Βασίλης Ρώτας, Βούλα Δαμιανάκου)

Αν και πρώιμο έργο του Σαίξπηρ, «Οι δύο άρχοντες της Βερόνας» (1593-1594), μεταφρασμένο από τους Ρώτα-Δαμιανάκου σπαρταράει σε κάθε του λέξη χαρίζοντας ευφορία σε όσους θα ήθελαν να αποταθούν σε μία πιο κωμική, μακριά από τα καθιερωμένα αριστουργήματα,  στιγμή του μεγάλου ποιητή. Με τη σκηνή να τοποθετείται πότε στη  Βερόνα, κατόπιν στο Μιλάνο και κάποτε στη Μάντουα, η κωμωδία αυτή που σπάνια την βλέπουμε να ανεβαίνει σε κάποια ελληνική παραγωγή, περιστρέφεται γύρω από την έννοια της φιλίας, με κεντρικά πρόσωπα τον πιστό Βαλεντίνο και τον άπιστο Πρωτέο. Αν και σύμφωνα με τους μεταφραστές το έργο παρουσιάζει δραματουργικές αδυναμίες-σημάδι της ανώριμης ακόμη ηλικιακής φάσης του συγγραφέα του- «η παρατήρηση, συχνά το χιούμορ του, τα διπλονόητα σφόλια, τα λογοπαίγνια, τα διάσπαρτα σ’ όλο το έργο λόγια με φιλοσοφημένο βάρος, είναι προάγγελοι της άνθησης που θ’ ακολουθήσει στις μεγάλες κωμωδίες και τραγωδίες».

Οθέλος (μετάφραση: Βασίλης Ρώτας)

Έχοντας ήδη γράψει μεγάλα έργα, όπως τα «Ρωμαίος και Ιουλιέτα», «Ιούλιος Καίσαρας», και «Δωδέκατη Νύχτα», ο Βάρδος στα 1604-1605 γνωρίζει μία από τις μεγαλύτερες σκηνικές επιτυχίες του, παρουσιάζοντας την τραγωδία του «Οθέλου». Έργο με στέρεους χαρακτήρες και κεντρικό δίπολο τους Οθέλο και Ιάγο, προσφέρεται για γενναίες ερμηνείες σημαντικών πρωταγωνιστών του θεάτρου και συγκινεί πάντοτε με τον τρόπο που αντιμετωπίζει τις έννοιες της ζήλιας, των υψηλών ιδανικών, της φυλετικής ταυτότητας δίχως ποτέ να χάνει την ποιητικότητα του. Από τις κορυφές της δραματουργίας του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, συχνά τα μοτίβα της πτώσης που ανιχνεύονται εδώ συγκρίνονται με εκείνα του Οιδίποδα Τυράννου του Σοφοκλή.

Με το ίδιο μέτρο (μετάφραση Βασίλης Ρώτας)

Στο «Με το ίδιο μέτρο» (1604-1605), ένα ιδιόμορφο έργο που ακροβατεί ανάμεσα στο κωμικό παράλογο και το μελοδραματικό παροξυσμό, ο Ουίλλιαμ Σαίξπηρ μάς μεταφέρει στη Βιέννη. Μια Βιέννη γεμάτη δούκες, καλόγριες, τρελούτσικους αστυνομικούς, πόρνες και μια κεντρική ιστορία που με έναν σχεδόν μενάνδρειο τρόπο τοποθετεί ένα περιστατικό ασέλγειας στην καρδιά του δράματος. Έργο απρόσμενα επίκαιρο, που σπάνια παριστάνεται στη σκηνή, ευτυχεί στη μετάφραση του Βασίλη Ρώτα- που αποτέλεσε και το υλικό του Θεάτρου Τέχνης-Κάρολος Κουν στο ανέβασμα του 1968. Εξηγώντας τον τρόπο εργασίας του, ο αμίμητος μεταφραστής καταλήγει με κάποιες οδηγίες προς ναυτιλομένους: «Ο σκηνοθέτης που θα θελήσει ν’ ανεβάσει τούτο το έργο, θα πρέπει, νομίζουμε, να το πάρει μάλλον ελαφρά και να τονίσει αυτό ίσα ίσα, το πως «όλοι αμαρτωλοί είμαστε». Έτσι η κωμωδία να μείνει κωμωδία.»

Από το Αρχείο του Θεάτρου Τέχνης-Κάρολος Κουν| Με το Ίδιο Μέτρο, περίοδος 1968-1969, σκηνοθεσία Καρόλου Κουν

Βασιλιάς Ληρ (μετάφραση Βασίλης Ρώτας)

26 Δεκεμβρίου 1606. Η τραγωδία του Σαίξπηρ «Βασιλιάς Ληρ» παρουσιάζεται ενώπιον του βασιλέα Ιάκωβου και αλλάζει για άλλη μια φορά τα δεδομένα του ελισαβετιανού θεάτρου. Έργο πικρό, μα ίσως το πιο συμπαγές ως προς την σκιαγράφηση των κυρίων δρώντων προσώπων του, ο «Βασιλιάς Ληρ» παρουσιάζει το μεσαιωνικό κόσμο σε αποσύνθεση και έναν πρωταγωνιστή που θαμπώνεται ο νους από τον εγωισμό και τη μονομανία του. Ο Βασίλης Ρώτας χαρακτηρίζει την τραγωδία αυτή-ουχί αδίκως- ως «ένα από τα ωραιότερα δημιουργήματα του ανθρώπου», και πράγματι το έργο εκτός της αριστοτελικής λογικής του περί δραματουργίας, παρουσιάζει ένα πλήθος χαρακτηρων, από τις τρεις θυγατέρες του Ληρ και τον χαρακτηριστικό τρελό, μέχρι αυλάρχες, δούκες και ιδίως την ίδια τη Φύση ως αναπόφευκτη, κοινό σημείο συνάντησης και συνειδητοποιήσεων δια μέσου της δύναμής της, του πεπερασμένου του ανθρώπινου βίου και των περιορισμένων δυνατοτήτων των αντιληπτικών μας αισθήσεων ως βροτών. «Αυτή’ναι η έξοχη τρέλα που δέρνει τον κόσμο. Όταν δεν πάμε καλά με την τύχη μας- συχνά από βαρυστομαχιά που την προκαλούμε εμείς οι ίδιοι- για τους πόνους μας κάνουμε υπεύθυνο τον ήλιο, τη σελήνη και τ’ αστέρια…»

Από το Αρχείο του Εθνικού Θεάτρου| Βασιλιάς Ληρ, Κεντρική σκηνή, σε σκηνοθεσία Δημήτρη Ροντήρη, 1938. Ληρ ο Αιμίλιος Βεάκης

Πολύ Κακό για Τίποτα (μετάφραση Βασίλης Ρώτας)

Τα κωμικά έργα του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ αποκαλύπτουν σε κάθε ανάγνωση ή παράστασή τους έναν ποιητή μεγάλου μεγέθους που διαχειρίζεται με την ίδια μαεστρία ιστορικά δράματα και ψυχογραφήματα βάθους (Ο Βασιλιάς Ερρίκος ο Στ’, Ο Βασιλιάς Ριχάρδος ο Γ’) αλλά και να στήνει απ’ την αρχή τους φανταστικούς κόσμους του έρωτα και του λαϊκού παιγνιδιού, όπως συμβαίνει στο Πολύ Κακό για Τίποτα. Κωμικές μορφές-ως ηχώ από τα κατάβαθα των αιώνων (Σκυλομουργιάς, Βέργας)-, παντρολογήματα, νέοι μισογύνηδες και παρεξηγήσεις σφιχτομπλεγμένες αλλά ολότελα έτοιμες να καταρρεύσουν στο φινάλε, πριν δοξάσουν τον θεϊκό έρωτα και χαρίσουνε στον αναγνώστη την ευφορία που τόσο επιζητεί μέσα από αυτό το είδος.

Από το Αρχείο του Εθνικού Θεάτρου| Πολύ Κακό για το Τίποτα, Κεντρική σκηνή, σε σκηνοθεσία Δημήτρη Ροντήρη, 1946.

«…ο έρωτας με τυχερά πορεύει/ άλλους χτυπάει με σαϊτιές κι άλλους τους παγιδεύει»