O όρος ‘convergence’ περιγράφει ακριβώς αυτή τη σύγκλιση, την τάση αξιοποίησης ενός μεγάλου εύρους νέων τεχνολογιών, που όλες μαζί δύνανται να δημιουργήσουν ένα εντελώς νέο καθεστώς πρόληψης και θεραπείας στον τομέα της υγείας.

Διανύουμε μια πανδημία, μια παγκόσμια κρίση της δημόσιας υγείας, και ταυτόχρονα πλησιάζουμε αυτή που πολλοί αποκαλούν ‘χρυσή εποχή της βιοτεχνολογίας: σε κάθε περίπτωση, η ιατρική και οι επιστήμες της υγείας και της ζωής βρίσκονται στο προσκήνιο. Οι νέες δυνατότητες που αποκαλύφθηκαν λόγω της πανδημίας, σε συνδυασμό με τη ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας και τη συσσώρευση τεράστιου όγκου βιολογικών και βιοϊατρικών δεδομένων, δείχνουν να οδηγούν προς μεγάλες αλλαγές στον τομέα της υγείας συνολικά. 

Ο όγκος των δεδομένων που είναι πλέον δυνατό να συγκεντρωθεί μέσω μικρών συσκευών (π.χ. με δυνατότητα προσάρτησης στο σώμα με τη μορφή ρολογιού χειρός) που παρακολουθούν τους καρδιακούς παλμούς, την πίεση, κ.α. και καταγράφουν στατιστικά υγείας, μπορεί να συνεισφέρει ιδιαίτερα στην στροφή του κλάδου τη ιατρικής προς στην πρόληψη, αντί για την αντιμετώπιση ασθενειών, πριν δηλαδή ο ασθενής εμφανίσει συμπτώματα. Η τάση αυτή προς την πρόληψη συμπληρώνεται από τις ιδιαίτερα ελπιδοφόρες εξελίξεις των τεχνολογιών επεξεργασίας του γονιδιώματος (με σημαντικότερη την CRISPR) και των γονιδιακών θεραπειών, μέσω των οποίων οι ασθένειες μπορούν να καταπολεμηθούν στο βασικό, γονιδιακό επίπεδο, και να εξαλειφθούν χωρίς να χρειαστεί αντιμετώπιση των συμπτωμάτων. Προς αυτή την κατεύθυνση κινείται και η έρευνα για την ιατρική ακριβείας και τις όλο και περισσότερο εξατομικευμένες θεραπείες.

Σε συνδυασμό με τα παραπάνω αξιοποιούνται και οι τεχνολογικές πρόοδοι στους κλάδους της πληροφορικής, της τεχνητής νοημοσύνης και της ανάλυσης δεδομένων. Από τη δυνατότητα παραγωγής καλύτερων και πιο αντιπροσωπευτικών αποτελεσμάτων στην έρευνα, λόγω της χρήσης των ιατρικών δεδομένων ενός εξαιρετικά μεγαλύτερου αριθμού συμμετεχόντων, μέχρι την αξιοποίηση αλγορίθμων μηχανικής μάθησης που μπορούν να προσφέρουν πολύτιμη βοήθεια στη διάγνωση με βάση ιατρικές εικόνες, ακτινογραφίες, και άλλου τύπου δεδομένα, διαφαίνονται αλλαγές μεγάλης κλίμακας στον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η βιοϊατρική έρευνα, αλλά και οι διαδικασίες διάγνωσης και λήψης αποφάσεων.

Τέλος, αν και είναι γεγονός ότι το προσδόκιμο ζωής έχει αυξηθεί εξαιρετικά τον τελευταίο αιώνα, η επόμενη πρόκληση της ιατρικής είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής κατά την τρίτη ηλικία. Σε αυτό τον κλάδο, έντονη είναι η ερευνητική δραστηριότητα στην αναγεννητική ιατρική (regenerative medicine), τη μηχανική ιστών (tissue engineering) και τα βλαστοκύτταρα, με στόχο τη δυνατότητα αντικατάστασης και ‘επισκευής’ κατεστραμμένων κυττάρων, ιστών και οργάνων.

Ένας όρος που χρησιμοποιείται για όλα τα παραπάνω είναι ‘convergence’, σύγκλιση, και περιγράφει ακριβώς αυτή την τάση αξιοποίησης ενός μεγάλου εύρους νέων τεχνολογιών, που όλες μαζί δύνανται να δημιουργήσουν ένα εντελώς νέο καθεστώς πρόληψης και θεραπείας στον τομέα της υγείας. Ωστόσο, για την συνέχεια των εξελίξεων προς τις παραπάνω κατευθύνσεις, η βάση πάντα είναι η εκπαίδευση: τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Κύπρο λειτουργεί ένας μεγάλος αριθμός Προγραμμάτων Μεταπτυχιακών Σπουδών για την εξειδίκευση των επιστημόνων.

Παρατηρείται ιδιαίτερα η ανάπτυξη της βιοϊατρικής και της βιοτεχνολογίας και στη χώρα μας, καθώς και το ενδιαφέρον για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής συνολικά, όπως φαίνεται σε μεταπτυχιακά προγράμματα όπως «Κλινική Άσκηση και Εφαρμογές της Τεχνολογίας στην Υγεία» στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, «Βιοτεχνολογία, Ποιότητα Διατροφής και Περιβάλλοντος» στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, «Βιοποικιλότητα και Οικολογία» στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, «Νευροεπιστήμες» στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και «Προαγωγή Υγείας στην Τρίτη Ηλικία» στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής. Παράλληλα, προγράμματα όπως «Μεταφραστική Έρευνα στη Βιοϊατρική» στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, «Εφαρμογές της Βιοϊατρικής Τεχνολογίας στην Υπογονιμότητα – Ανδρικός και Γυναικείος Παράγοντας» και «Προηγμένα Συστήματα & Μέθοδοι στη Βιοϊατρική Τεχνολογία» στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, «Βιοϊατρικές Επιστήμες» στο Πανεπιστήμιο Πατρών, «Μοριακή Βιολογία και Βιοϊατρική» και «Βιοϊατρικές Επιστήμες» στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, έρχονται να συνδέσουν την εργαστηριακή έρευνα με την κλινική πράξη και να παρέχουν εξειδικευμένη εκπαίδευση στις βιοϊατρικές επιστήμες και τη βιοϊατρική τεχνολογία, με στόχο οι απόφοιτοι να διακρίνονται από ιδιαίτερα υψηλή θεωρητική κατάρτιση, τεχνογνωσία και πρακτική εμπειρία, καθώς και δυνατότητες αξιοποίησης όλου του φάσματος των σύγχρονων τεχνολογιών αιχμής στην ιατρική και τις άλλες βιοεπιστήμες.

Ένας άλλος κλάδος, τη σημαντικότητα του οποίου κατέστησε ξεκάθαρη η πανδημία, είναι εκείνος της δημόσιας υγείας: μεταπτυχιακά προγράμματα όπως «Δημόσια Υγεία» στο Πανεπιστήμιο Πατρών και «Λοιμώδη Νοσήματα – Διεθνής Ιατρική: Από το Εργαστήριο στην Κλινική Πράξη» στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης έχουν διεπιστημονικό χαρακτήρα και μελετούν τους τρόπους πρόληψης και αντιμετώπισης των προβλημάτων της δημόσιας υγείας, παρακολουθώντας τις σύγχρονες επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις στους τομείς των λοιμωδών νοσημάτων, της επιδημιολογίας και της διεθνούς ιατρικής.

Αναφορικά με το ζήτημα του τεράστιου όγκου βιοϊατρικών δεδομένων που είναι πλέον διαθέσιμα και τη διαχείριση τους, που απαιτεί τόσο γνώσεις στις βιοεπιστήμες αυτές καθαυτές (όπως είναι η μοριακή βιολογία και η γενετική) αλλά και δεξιότητες επεξεργασίας και ανάλυσης δεδομένων, βιοπληροφορικής και βιοστατιστικής, δημιουργούνται σταδιακά όλο και περισσότερα μεταπτυχιακά προγράμματα που συνδέουν αυτούς τους κλάδους, όπως το Π.Μ.Σ. «Εφαρμοσμένη Βιοπληροφορική και Ανάλυση Δεδομένων» στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης. 

Τέλος, οι εξελίξεις αυτές σε καμία περίπτωση δεν έρχονται χωρίς προβλήματα και ζητήματα που χρήζουν αντιμετώπισης, από ηθική, νομική και θεσμική σκοπιά. Την εξέταση ακριβώς τέτοιων ζητημάτων αναλαμβάνουν τα Π.Μ.Σ. Βιοηθικής στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης και στο Πανεπιστήμιο Κρήτης: η Βιοηθική, ως το πεδίο κριτικής προσέγγισης των αρχών και κριτηρίων της πράξης στην εποχή της βιοτεχνολογίας, αποτελεί κανονιστική διερεύνηση των ηθικών ζητημάτων που απορρέουν από τις βιοϊατρικές καινοτομίες και τις εφαρμογές τους, και τα Π.Μ.Σ. αποσκοπούν στην παροχή εκπαίδευσης και εξειδικευμένης γνώσης για τις διαστάσεις των επί μέρους προβληματικών που συνδέονται με την άσκηση του ιατρικού λειτουργήματος, τη βιοϊατρική έρευνα και τις εφαρμογές της βιοτεχνολογίας.

Βιβλία σχετικά με τα παραπάνω θέματα: